پلیس‌ها، کارکنان بیمارستان و نیروهای اورژانس زیاد تر سوگند می‌خورند که شب‌های ماه کامل، کارشان زیاد تر می‌شود. اما آیا علم واقعاً این باور را قبول می‌کند؟

جواب، یقیناً پیچیده‌تر از افسانه‌ها است. پژوهش‌ها نشان خواهند داد که ماه کامل می‌تواند تا حدی بر خواب تأثیر بگذارد، اما تأثیر آن بر سلامت روان زیاد نامطمئن‌تر است.

من یک متخصص مغز و اعصاب هستم که در عرصه‌ی پزشکی خواب تحقیق می‌کنم و بازدید می‌کنم که خواب چطور بر سلامت مغز تأثیر می‌گذارد. برایم دلنشین است که این افسانه‌ی کهن درمورد‌ی نور ماه و دیوانگی، احتمالا ریشه در اتفاق‌ای زیاد معمول‌تر داشته باشد: بی‌قراری ما در شب‌های روشن از نور ماه.

چندین پژوهش نشان داده‌اند که مردم در روزهای منتهی به ماه کامل – وقتی که ماه بیشترین درخشش را دارد – واقعاً متفاوت می‌خوابند. در این دوران، افراد به‌طور میانگین نزدیک به ۲۰ دقیقه کمتر می‌خوابند، دیرتر به خواب می‌روال و زمان کمتری را در مرحله‌ی خواب عمیق و ترمیمی سپری می‌کنند.

مطالعات گسترده در بین جمعیت‌های گوناگون نیز همین الگو را قبول کرده‌اند: مردم در شب‌های نزدیک به ماه کامل دیرتر به رختخواب می‌روال و خواب مختصر‌تری دارند.

به گمان زیادً علت مهم این اتفاق نور است. نور ماه کامل در ساعات اولیه‌ی شب می‌تواند ساعت زیستی بدن را به تأخیر بیندازد، ترشح ملاتونین (هورمون خواب) را افت دهد و هوشیاری مغز را افزایش دهد.

به‌طور کلی، این تغییرات خفیف‌اند؛ زیاد تر مردم تنها ۱۵ تا ۳۰ دقیقه از خوابشان را از دست خواهند داد. اما تاثییر آن قابل اندازه‌گیری است و در مکان‌هایی که نور مصنوعی وجود ندارد – همانند مناطق روستایی یا زمان کمپینگ – شدیدتر است.

برخی پژوهش‌ها این چنین نشان خواهند داد که تأثیر ماه امکان پذیر بین زنان و مردان متفاوت باشد. به‌گفتن نمونه، مردان در مرحله‌ی افزایشی ماه (waxing phase) خواب کمتری دارند، در حالی که زنان در حوالی ماه کامل خواب عمیق و آرام کمتری را توانایی می‌کنند.

قرن‌ها است که مردم ماه کامل را مسبب دیوانگی می‌دانند. در باور عامه، نور ماه می‌تواند مانیا (شیدایی) را در افراد مبتلا به اختلال دوقطبی تحریک کند، تشنج را در بیماران صرعی برانگیزد یا روان‌پریشی را در مبتلایان به اسکیزوفرنی تشدید کند.

نظریه‌ی قدیمی ساده می بود: اگر زیر نور ماه خواب از سرت بپرد، ذهن صدمه‌پذیر امکان پذیر از هم بپاشد.

اما علم امروزی پیچیدگی بیشتری به این داستان افزوده است. پژوهش‌ها به درستی نشان خواهند داد که افتخواب خود یکی از عوامل قوی ابراز مشکلات روانی است. حتی یک شب خواب ناکافی می‌تواند اضطراب را افزایش دهد و خلق‌وخو را پایین بیاورد. تداوم اختلال خواب، خطر افسردگی، افکار خودکشی و تشدید بیماری‌هایی همانند اختلال دوقطبی و اسکیزوفرنی را بالا می‌برد.

روان‌شناسان اتفاق‌ای را نقل می‌کنند به نام همبستگی خیالی (illusory correlation) – یعنی ما شب‌های غیرعادی‌ای را که هم‌زمان با ماه کامل بوده‌اند، به‌خاطر می‌سپاریم، اما شب‌های بی‌حادثه‌ی دیگر را فراموش می‌کنیم

به همین علت، حتی افت جزئی خواب در شب‌های ماه کامل امکان پذیر برای افرادی که در معرض خطر می باشند تأثیر قابل‌توجهی داشته باشد. برای مثالً فردی با اختلال دوقطبی امکان پذیر نسبت به افت یا تکه‌تکه شدن خواب، زیاد حساس‌تر از افراد عادی باشد.

اما مسئله‌ی مهم اینجاست: هنگامی پژوهشگران داده‌های گسترده‌ی جمعیتی را بازدید می‌کنند، هیچ الگوی قابل‌مطمعن و ثابتی بین فازهای ماه و مشکلاتهای روان‌پزشکی مشاهده نمی‌شود.

با این حال، برخی مطالعات محلی اثرات کوچکی را گزارش کرده‌اند. برای مثالً در هند، بیمارستان‌های روان‌پزشکی بین سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۱۷ افزایش منفعت گیری از تجهیزات محدودکننده‌ی بیماران را در شب‌های ماه کامل ثبت کرده‌اند. در چین نیز پژوهشی بر پایه داده‌های بیمارستانی بین سال‌های ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۷، افزایش جزئی در پذیرفتن بیماران اسکیزوفرنیا در حوالی ماه کامل گزارش کرده است.

با این حال، این یافته‌ها در سراسر جهان یکسان نیستند و امکان پذیر زیاد تر بازتاب عوامل فرهنگی یا تفاوت در رویه‌های بیمارستانی باشند تا عوامل زیستی.

در نهایت، ماه امکان پذیر مقداری از خواب ما بکاهد، و بی‌خوابی نیز می‌تواند بر سلامت روان تأثیر بگذارد، به‌اختصاصی در افرادی که صدمه‌پذیرترند – از جمله افراد مبتلا به افسردگی، دوقطبی، اسکیزوفرنی یا صرع، و نیز نوجوانانی که نسبت به اختلال خواب حساس‌ترند.

اما این ایده که ماه کامل به‌طور مستقیم علت «موجی از بیماری‌های روانی» می‌شود، هم چنان زیاد تر افسانه است تا حقیقت.

در طول سال‌ها، دانشمندان فرضیه‌های فرد دیگر را برای توضیح اثرات احتمالی ماه بر بدن نقل کرده‌اند – از نیروهای جزر و مدی بر بدن انسان گرفته تا تغییرات مغناطیسی زمین یا نوسانات سختی هوا. اما هیچ‌یک از این نظریه‌ها در بازدید‌های علمی معتبر قبول نشده‌اند.

نیروهای گرانشی که اقیانوس‌ها را جابه‌جا می‌کنند، زیاد ضعیف‌تر از آن می باشند که بتوانند بر فیزیولوژی بدن انسان تأثیر بگذارند، و مطالعات مربوط به تغییرات مغناطیسی یا جوی در فازهای گوناگون ماه نیز نتایج ناسازگار یا ناچیز داشته‌اند.

در نتیجه، محتمل‌ترین توضیح برای ربط بین ماه و حرکت انسان، همان است: اختلال خواب ناشی از نور شب.

اگر شواهد علمی تا این حد محدود است، چرا تا این مدت تعداد بسیاری از مردم به «تاثییر ماه کامل» باور دارند؟

روان‌شناسان اتفاق‌ای را نقل می‌کنند به نام همبستگی خیالی (illusory correlation) – یعنی ما شب‌های غیرعادی‌ای را که هم‌زمان با ماه کامل بوده‌اند، به‌خاطر می‌سپاریم، اما شب‌های بی‌حادثه‌ی دیگر را فراموش می‌کنیم.

ماه نیز از نظر بصری زیاد قابل‌دقت است. برخلاف عوامل پنهانی که خواب را مختل می‌کنند – همانند استرس، کافئین یا خیره شدن به تلفن همراه – ماه در آسمان است، کاملاً مشهود و آسان برای سرزنش.

حتی اگر ماه ما را «دیوانه» نکند، تأثیر اندکش بر خواب یادآور مسئله‌ای مهم است: نور شب اهمیت دارد.

بدن ما برای پیروی از چرخه‌ی طبیعی روشنایی و تاریکی طراحی شده است. قرار گرفتن در معرض نور در ساعات پایانی شب – چه از ماه باشد، چه از چراغ خیابان یا صفحه‌ی تلفن همراه – می‌تواند ریتم شبانه‌روزی را به‌تأخیر بیندازد، ترشح ملاتونین را افت دهد و خواب را سبک‌تر و تکه‌تکه‌تر کند.

همین مکانیزم زیستی، خطرات مرتبط با تحول ساعت تابستانی (Daylight Saving Time) را نیز توضیح می‌دهد. هنگامی ساعت‌ها به جلو کشیده خواهد شد و شب‌ها روشن‌تر می‌همانند، خواب ما به تأخیر می‌افتد و ریتم شبانه‌روزی بدن دچار اختلال می‌شود؛ در نتیجه، گمان تصادفات، مشکلات قلبی و افت ایمنی در محیط کار افزایش می‌یابد.

در دنیای مدرن، نور مصنوعی تأثیری زیاد زیاد تر از نور ماه بر خواب ما دارد. به همین علت، تعداد بسیاری از متخصصان خواب از اجرای ساعت استاندارد دائمی حمایتمی‌کنند تا زمان روز بهتر با ریتم زیستی بدن هماهنگ باشد.

به این علت، اگر شبی در زیر نور ماه کامل حس بی‌قراری کردید، چندان هم در نادرست نیستید – ماه واقعاً می‌تواند مقداری خواب شما را بر هم بزند. اما اگر این بی‌خوابی مکرر است، بهتر است به منبع نور در دستانتان نگاه کنید، نه به آن در آسمان.