تازه ترین بازدید‌ها مشخص می کند جمعیت ۳ دهک اول از ۲۷ میلیون و ۶۸۷ هزار نفر در اسفند ۱۴۰۳ به ۲۸ میلیون و ۷۷۲ هزار در آبان ۱۴۰۴ افزایش یافته است. در همین زمان جمعیت دهک‌های ۴ تا ۹ از ۵۰ میلیون و ۷۵۹ هزار نفر به۴۱ میلیون و ۸۷۴ هزار نفر افت اشکار کرده است. بدین‌ترتیب در این زمان، دولت ضمن حذف یارانه ۸ میلیون و ۸۸۴ هزار و ۱۸۳ نفر از یارانه‌بگیران، تشخیص داده یک میلیون و ۸۴ هزار و ۵۸۶ نفر به پایین‌ترین دهک‌های یارانه‌ای اضافه شوند.

چطور یارانه‌ها حذف شد؟ 

هفته نخست آبان‌ماه احمد میدری، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی به مجلس رفت تا گزارشی درمورد رسیدگی به امور معیشتی خانوار‌های کم‌درآمد و نظام دهک‌بندی به نمایندگان بدهد. او او گفت مبنای وزارتخانه‌اش برای تشخیص ۳ دهک با درآمد بالا، بر پایه «درآمد» است. میدری او گفت اگر یک خانواده با سه نفر عضو و دارای منزل اگر ۳۰ میلیون تومان درآمد ماهیانه داشته باشد، در دهک هشتم قرار می‌گیرد و یارانه‌اش حذف می‌شود. برای خانواده‌ای که اجاره‌نشین است این رقم ۴۲ میلیون تومان در نظر گرفته شده است. میدری و همکارانش با این مبنا و با منفعت گیری از «اطلاعات روی کد ملی افراد»؛ «اطلاعات نیروی انتظامی، بیمه‌ها، بانک مرکزی، بورس و…» دهک درآمدی افراد را تعیین کرده‌اند و در صورت اعتراض افراد، اطلاعات دقیق آنها را از بانک مرکزی اخذ کرده‌اند. با این چهارچوب، تا امروز یارانه چند میلیون‌نفری که جزء دهک‌های بالایی طبقه‌بندی شده‌اند، حذف شده است.

قرار است منبع های حاصل از این طریق، صرف پرداخت کالابرگ و حمایتاز دهک‌های پایین‌تر جمعیتی بشود. یقیناً نباید این مسئله را نیز فراموش کرد که برخلاف دهک‌های ضعیف، حذف یارانه دهک‌های بالایی تأثیر چندانی در حالت معیشتی آنها ندارد. آخرین گزارش مرکز آمار ایران از هزینه- درآمد خانوار که در سال ۱۴۰۳ تهیه شده مشخص می کند در مناطق شهری سرزمین یارانه نقدی به طور میانگین سهم نزدیک به ۴ درصدی از کل درآمد خانوار را داشته است. این عدد در دهک‌های اول، دوم و سوم به ترتیب ۱۲.۱، ۸.۸ و ۶.۹ درصد بوده و در دهک چهارم معادل ۴.۹ درصد از درآمد خانوار بوده است.

در دهک‌های پنجم، ششم و هفتم این عدد به ترتیب ۴.۲، ۳.۸ و ۳.۳ درصد بوده و این عدد در دهک‌های هشتم، نهم و دهم به ترتیب ۲.۹، ۲.۴ و ۱.۵ درصد بوده است. مطابق چهار گزارشی که میدری به مجلس داده، در مرحله نخست حذف یارانه که شامل چهار میلیون نفر شده است، تنها ۵ درصد اعتراض داشتند و در مرحله دوم حذف یارانه‌ها که شامل سه میلیون نفر بوده است، ۲۰ درصد به حذف یارانه‌شان اعتراض کرده‌اند. او یقیناً از مجلس خواسته می بود که برای تعیین «مصداق درآمدی» سه دهک برتر، به دولت پشتیبانی کند. میدری یقیناً پافشاری کرد وزارتخانه‌اش در روال حذف یارانه، یارانه «معلولان، ایثارگران و بیماران خاص» را حذف نکرده است.

افت ۸ میلیون یارانه‌بگیر در ۸ ماه 

آمار‌های مربوط به تعداد کل یارانه‌بگیران از سال ۸۹ تا آبان ۱۴۰۴ حاکی از نکات قابل‌توجهی است. به این ترتیب تعداد کل افرادی که مبلغی را به گفتن یارانه از سوی دولت دریافت می‌کردند نزدیک به ۶۴ میلیون و ۳۰۰ هزار نفر می بود و در سال سپس با یک افزایش جمعیت بیشتر از ۱۰ میلیون نفری به نزدیک به ۷۴ میلیون و ۹۰۰ هزار نفر رسید. این روال صعودی در سال‌های سپس ادامه یافت تا جایی که در سال ۹۲ به بیشتر از ۷۷.۵ میلیون نفر رسید. هرچند در سال‌های بعدی این جمعیت روندی نوسانی داشت؛ اما کمترین جمعیت ثبت‌شده از یارانه‌بگیران در دهه نود مربوط به سال ۹۴ با عدد ۷۴ میلیون و ۶۰۰ هزار نفر می بود. 

از اغاز دهه تازه اما جمعیت یارانه‌بگیران نه‌تنها افت نیافت؛ بلکه به گمان زیادً به علت افزایش جمعیت، رشد اشکار کرد و از نزدیک به ۷۷ میلیون و ۴۰۰ هزار نفر در سال ۱۴۰۰ به بیشتر از ۷۸ میلیون نفر در سال ۱۴۰۱ رسید و نهایتاً در سال ۱۴۰۲، رکورد ۸۱ میلیون نفری را نیز ناکامی و از آن عبور کرد. آمار‌ها از دریافت‌کنندگان یارانه در شهریورماه سال ۱۴۰۳ (اغاز فعالیت دولت چهاردهم) مشخص می کند دولت به نزدیک به ۷۸ میلیون و ۴۰۰ هزار نفر یارانه پرداخت کرده است. با این حال اما از اواخر سال قبل دولت عمل به حذف دهک‌های بالایی یارانه‌بگیران کرد. دولت تصمیم دارد سه دهک بالای درآمدی را از لیست یارانه حذف کند. بر همین مبنا این جمعیت از نزدیک به ۷۸ میلیون نفر در فروردین‌ماه سال جاری، به ۷۰ میلیون و ۶۰۰ هزار نفر در آبان‌ماه امسال رسیده است. 

افزایش یک میلیون نفر به سه دهک اول یارانه‌بگیر

آمار‌ها مشخص می کند چیزی در نزدیک به ۸ میلیون نفر از جمعیت یارانه‌بگیران کم شده است؛ اما سوال این است که یارانه کدام دهک‌ها حذف شده است؟ اعداد مربوط به جمعیت دریافت یارانه مشخص می کند در شهریورماه سال قبل بیشتر از ۵۰ میلیون و ۷۵۰ هزار نفر از دهک ۴ تا ۹ یارانه دریافت می‌کردند؛ عددی که مطابق آخرین آمار مربوط به ماه آبان به نزدیک به ۴۱ میلیون و ۸۷۴ هزار نفر رسیده است. بازدید رقم های دهک یک تا سه نیز مشخص می کند در شهریورماه سال قبل تقریباً ۲۷ میلیون و ۶۸۷ هزار نفر یارانه دریافت می‌کردند که این عدد در آبان‌ماه به نزدیک به ۲۸ میلیون و ۷۷۲ هزار نفر رسیده است. در نهایت می‌توان او گفت مطابق با قانون، حذف سه دهک بالا در سال جاری با جدیت جستوجو می‌شود؛ به طوری که از تعداد سه دهک نزدیک به ۸ میلیون و ۸۸۴ هزار نفر افت یافته و به جمعیت دهک یک تا سه یک میلیون و ۸۴ هزار نفر اضافه شده است. در کل می‌توان او گفت از تعداد کل یارانه‌بگیران ۷ میلیون و ۷۹۹ هزار نفر کم شده است. 

صرفه‌جویی ۲ هزار میلیارد تومانی در بودجه سرزمین 

افت سه میلیون‌نفری جمعیت یارانه‌بگیران در شهریورماه نزدیک به ۹۲۰ میلیارد تومان صرفه‌جویی در بودجه را به جستوجو داشت. با این فکر اگر میانگین یارانه هر نفر را ۳۰۶ هزار تومان در نظر بگیریم، امروز با در نظر داشتن افت نزدیک به ۷ میلیون و ۷۹۹ هزار و ۵۹۷ یارانه‌بگیر از لیست دولت، بیشتر از دو همت یا دو هزار میلیارد تومان در بودجه سرزمین صرفه‌جویی شده است. 

ضعف آماری در حذف‌واضافه یارانه 

اما یکی از موضوعاتی که همیشه نقل است ضعف آماری در پرداخت یارانه‌ها است. کارشناسان، پژوهشگران و اقتصاددان‌ها نیز به‌کرات به ضعف آماری و تبعات اقتصادی و اجتماعی آن پرداخته‌اند. آن‌ها اعتقاد دارند فقطً بر پایه تراکنش‌های بانکی نمی‌توان افراد را دقیق در دهک‌های درآمدی طبقه‌بندی کرد. ملاک‌هایی همانند مالکیت «مسکن، املاک و ماشین» علتخواهد شد دهک‌بندی واقعی افراد با آنچه از روی حساب بانکی‌شان اشکار می‌شود، متفاوت باشد. تعداد بسیاری از املاک، چه زمین و چه ساختمان‌های مسکونی، سند رسمی ندارند یا ثبت نشده‌اند. متأسفانه معامله های وکالتی نیز این مشکل را تشدید کرده است. به همین علت، پایگاه رفاه حاضر تا این مدت با حقیقت فاصله دارد و آمار ناقص، تصمیم‌گیری درمورد یارانه و پشتیبانی‌های مالی را دشوار می‌کند. به طور حتم در طویل مدت، حرکت به سمت نظام مالیاتی جامع و درآمد پایه همگانی (UBI) الزامی است. این رویکرد نیازمند تشکیل پایگاه داده‌ای دقیق و کامل در سازمان مالیاتی است که شامل همه آمار‌های ثبتی و غیرثبتی افراد باشد. بر پایه این چنین پایگاهی می‌توان مالیات و یارانه را به روشای عادلانه و موثر تعیین کرد.

​