فیلم سینمایی «بی‌مادر» اولین توانایی کارگردانی سیدمرتضی فاطمی است که سپس از سال‌ها توانایی فعالیت در حوزه مطبوعات و برنامه‌سازی و تهیه‌کنندگی در تلویزیونی با این فیلم داخل میدان کارگردانی سینما شد.

فیلم در میانه تابستان امسال زمان اکران عمومی به‌دست آورد و همزمان با وجود‌های موفقی که در چند جشنواره بین‌المللی داشت توانست فروش ۶ میلیارد تومانی را در گیشه به نام خود ثبت کند.

وجود امیر آقایی، پژمان جمشیدی و پردیس پورعابدینی، در ترکیب بازیگران این فیلم در بازه رونمایی در جشنواره و اکران عمومی مورد دقت قرار گرفت و فیلم در کل یکی از فیلم‌های غیرکمدی موفق در چرخه اکران امسال می بود که اکنون چند روزی است به اکران آنلاین رسیده و از طریق پلتفرم فیلمنت می‌توانید به تماشای آن بنشینید.

به بهانه اکران آنلاین «بی‌مادر» و سوژه محوری آن سراغ فیلم‌هایی رفته‌ایم که در داستان خود از ظرفیت ایده «رحم اجاره‌ای» منفعت گیری کرده‌اند.

آنچه می‌خوانید، گزارش «فرارو» از روبه رو سینماگران با «رحم اجاره‌ای» است.

بی‌مادر/ سیدمرتضی فاطمی

«بی‌مادر» اولین ساخته بلند سینمایی سید مرتضی فاطمی است که در جشنواره قبل فیلم فجر رونمایی شد. فیلم روایت زوج مرفه است که در عرصه فرزندآوری دچار اختلاف نظر می باشند و سرانجام تصمیمی می‌گیرند که روابط آن‌ها را دچار چالش می‌کند.

فاطمی پافشاری دارد که سوژه رحم اجاره‌ای در فیلم «بی‌مادر» فی‌نفسه موضوعیت نداشته و برای طراحی شبکه روابط بین کاراکتر‌ها و قرار دادن آن‌ها در موقعیت تصمیم‌گیری، دست روی این سوژه گذاشته است.

فیلم برخوردی اخلاقی با سوژه رحم اجاره‌ای دارد و در قسمت‌هایی از داستان خود این سوال را پیش می‌کشد که مادر واقعی فرزند حاصل از اجاره رحم، کیست؟

منتقدان و رسانه‌های داخلی در ایام رونمایی «بی‌مادر» در جشنواره فیلم فجر عکس العمل مثبتی به آن نداشتند و فیلم از نگاه داوران هم چندان مورد دقت قرار نگرفت، با این همه، اما فیلم در اکران عمومی کارکرد قابل قبولی داشت.

تی‌تی/ آیدا پناهنده

داستان «تی‌تی» از آشنایی یک فیزیکدان با یک نظافتچی در یک بیمارستان اغاز می‌بشود. تی‌تی نام همین نظافتچی است که آرام‌آرام فهمید می‌شویم علاوه‌بر کار در بیمارستان، از طریق اجاره رحم خود نیز کسب درآمد دارد. رابطه‌ای که بین این فیزیکدان و نظافتچی ساده شکل می‌گیرد، محور مهم روایت «تی‌تی» است.

حقیقت این است که داستان «تی‌تی» بیشتر از آنکه درمورد رحم اجاره‌ای باشد، درمورد عشق است. ساختمان فیلم بر پایه شبکه‌ای از روابط محکم است که فصل مشترک آن‌ها کاراکتر تی‌تی است. اجاره رحم از طرف تی‌تی هم زیاد تر جنبه نمادین دارد تا او را در روایت منبع زایش و تولد معارفه کند.

«تی‌تی» در جشنواره فیلم فجر در سه رشته فنی نامزد سیمرغ شد و الناز شاکردوست هم برای این فیلم توانست جایزه بهترین بازیگری را از جشن منتقدان سینما به دست بیاورد. اما جدی‌ترین توفیق برای این فیلم پیروزی در اکران می بود. «تی‌تی» در اکران سال قبل بیشتر از ۲۱ میلیارد تومان فروخت که رقم قابل توجهی برای یک فیلم غیرکمدی است.

مجبوریم/ رضا درمیشیان

فیلم سینمایی «مجبوریم» را رضا درمیشیان با ترکیبی اختصاصی از بازیگران در سال ۹۷ روبه رو دوربین برد و به گمان زیاد در قیاس با دیگر فیلم‌های کارنامه‌اش امید اختصاصی‌تری به اکران عمومی آن داشت. همزمان با دوران کرونا، اما این فیلم از راه‌یابی به اکران عمومی بازماند و سرانجام هم سال قبل می بود که نسخه باکیفیتی از آن قاچاق شد. فیلم از دولت سیزدهم پروانه نمایش گرفت و سریع روی پرده رفت.

یکی از سیاه‌ترین روایت‌ها درمورد رحم اجاره‌ای را در همین فیلم شاهدیم. داستان فیلم هرچند متمرکز بر ماجرای رحم اجاره‌ای نیست، اما داستان از جایی اغاز می‌بشود که فهمید می‌شویم رحم یک دختر کارتن‌خواب توسط نامزدش به دیگران اجاره داده می‌بشود و اینگونه مورد سوءاستفاده قرار می‌گیرد!

حتی وجود بازیگرانی همچون پارسا پیروز، نگار جواهریان و فاطمه معتمدآریا هم موفق نشد گیشه این فیلم قاچاق‌شده را نجات بدهد و فیلم در اکران عمومی ناکام ماند. منتقدان هم چندان روبه رو مثبتی با این فیلم نداشتند و همچون دیگر آثار این فیلمساز لحن بیانیه‌طور آن را مورد انتقاد قرار دادند.

بهت/ عباس رافعی

فیلم «بهت» درمورد آتنا و همسرش است که هر دو فرهنگی و از قشر مرفه جامعه می باشند، اما بچه‌دار نمی‌شوند. به همین علت آتنا، به سراغ کارمندش لیلا می‌رود. لیلا که برای مشکلات مالی همسرش، زندگی سختی را می‌گذارند، قبول می‌کند فرزند آتنا و همسرش را به زمان نه ماه در رحم خود نگه دارد. همین توافق نقطه اغاز اتفاقات تراژیکی است که هر دو خانواده را با بحران روبه رو می‌کند.

به‌نحوه عجیبی اکثر فیلم‌هایی که سراغ سوژه رحم اجاره‌ای رفته‌اند، سرانجامی تراژیک برای کاراکترهای‌شان در نظر گرفته‌اند و «بهت» هم از این قاعده مستثنی نیست. فیلم بیشتر از آنکه سخن تازه‌ای درمورد رحم اجاره‌ای داشته باشد، به‌گفتن یک موقعیت تراژیک به آن نگاه کرده است.

فیلمنامه «بهت» سرشار از موقعیت‌ها و کنش‌های غیرمنطقی است و طبیعی هم می بود که همزمان با اکران عمومی دقت چندانی را به سمت خود جلب نکند. به‌رغم نقش‌آفرینی مهتاب کرامتی و رعنا آزادی‌ور، «بهت» در گیشه هم توفیقی به دست نیاورد.

تمشک/ سامان سالور

فیلم «تمشک» محصول سال ۹۲ است و از شناخته‌شده‌ترین فیلم‌های سینمای ایران به حساب می‌آید که به نوشته رحم اجاره‌ای پرداخته است. فیلم داستان زوجی است که برای بچه‌دار شدن به‌ناچار از رحم اجاره‌ای منفعت گیری می‌کنند، اما براثر یک تصادف، زن می‌میرد و مرد فراموشی می‌گیرد. رضوان که رحم خود را در اختیار این زوج قرار داده می بود در موقعیتی پیچیده دچار می‌بشود.

جنس داستان «تمشک» به‌گونه است که زنی که رحم خود را اجاره داده است در محوریت قرار دارد و موقعیتی کاملا دراماتیک برای او طراحی شده است. همسر این زن می‌میرد و اکنون برادر تعصبی شوهرش، نمی‌خواهد خبر بارداری او جهت بی‌آبرویی بشود. «تمشک» هرچند فیلم خوبی نیست، اما در داستان خود دست روی سوالات مهمی درمورد رحم اجاره‌ای گذاشته است.

رونمایی این فیلم در جشنواره فجر سال ۹۲ با عکس العمل‌های غالبا منفی از سوی منتقدان و اصحاب رسانه روبه رو شد. فیلم با وجود ترکیب قابل‌قبول بازیگران، در اکران عمومی هم موفق نشد کارکرد مناسبی داشته باشد.

بادیگران/ ناصر ضمیری

«با دیگران» داستان زندگی آرزو و همسرش است. آرزو به‌علت تعدد توانایی سقط جنین، توان بارداری مجدد را از دست داده است و اکنون در حسرت بچه‌دار شدن، سراغ رحم اجاره‌ای می‌رود. یکی از برگ‌برنده‌های فیلم «با دیگران» ترکیب بازیگران است؛ بابک حمیدیان، لیلا زارع، هنگامه قاضیانی و حمیدرضا آذرنگ در این فیلم ایفای نقش کرده‌اند.

ناصر ضمیری تلاش تعداد بسیاری داشته است تا در قالب روایت فیلم خود هیچ موضعی درمورد منفعت گیری از رحم اجاره‌ای نگیرد. او هرچند با این ایده، زوج مهم را به آرزوی خود می‌رساند، اما به‌واسطه داخل کردن کاراکتر‌های فرعی، تمرکزش بر روی ایده رحم اجاره‌ای را از دست می‌دهد.

فیلم «با دیگران» محصول سال ۹۲ است و یکی از فیلم‌اولی‌های حاضر در ویترین جشنواره سی‌ودوم فیلم فجر می بود که اتفاقا توانست موردتوجه اصحاب رسانه و منتقدان هم قرار بگیرد. همزمانی وجود این فیلم و فیلم «تمشک» که هر دو به سوژه رحم اجاره‌ای پرداخته بودند در جشنواره فیلم فجر، زیاد تر مورد دقت رسانه‌ها قرار گرفت.

شهرت/ ایرج قادری

چالش بارداری برای یک بازیگر، ایده‌ای است که ابراهیم حاتمی‌کیا هم در اولین اپیزود از فیلم «دعوت» به آن پرداخته می بود. فیلم «شهرت» هم داستانی از این جنس دارد. بازیگری که در اوج رسیدن به شهرت در سینما با مطالبه فرزند از سوی شوهرش روبه رو می‌بشود. او، اما حاضر نیست به این خواسته تن دهد و به همین علت با نظر دوستش سراغ بیوه‌زنی می‌روال تا از رحم او برای بچه‌دار شدن منفعت گیری کنند.

کارکرد رحم اجاره‌ای در فیلم «شهرت» تنها یک کارکرد دراماتیک و در خدمت پیش‌برد داستان است. به تعبیر دیگر همان گونه که از نام فیلم هم برمی‌آید، آنقدر که موقعیت کاراکتر بازیگر در فیلم برای کارگردان موضوعیت داشته، تصمیم او برای منفعت گیری از رحم اجاره‌ای چندان محلی از اعراب نداشته است.

فیلم جزو فیلم‌های فراموش‌شده در کارنامه ایرج قادری محسوب می‌بشود. به‌خصوص که هیچ‌گاه روی پرده نرفت و ۱۱ سال سپس از ساخت، راهی شبکه خانگی شد و یقیناً با نقد‌های مثبتی مواجه نشد.