پرداخت‌های بی‌حساب و کتاب در سینمای ایران با رونق گرفتن پلتفرم‌های نمایش خانگی شدت گرفت. تا پیش از آمدن پلتفرم‌های نمایش خانگی، مقدار دستمزد بازیگران سینما تا حدودی مبنای مشخصی داشت. رقابت پلتفرم‌ها جهت جذب بازیگران یک دفعه همه چیز را به هم ریخت و پول‌های کلان و نامشخصی را به سمت شبکه نمایش خانگی سرازیر کرد. 

 دستمزد ۴۵ میلیاردی برای بازی نکردن

چندی پیش شاهین شجری کهن، از منتقدان سینما در او مباحثه با رسانه تصویری آن از حالت شگفت و غریبی که در شبکه نمایش خانگی وجود دارد پرده برداشت. شجری کهن در او گفت‌وگویش پرده از مسائل عجیبی برداشت و او گفت: «الان ما پلتفرمی داریم که ۴۵ میلیارد تومان به یک بازیگر پول داده بابت این که در یک سال آینده کار نکند! یعنی اول سال رقمی به او داده و حرف های‌اند تا هنگامی این سریال و سریال بعدی‌ات پخش می‌شود با پلتفرم‌های دیگر نبند. در سیستم سینمایی که ما می‌شناسیم این چنین خبرهایی نبوده است که فردی ۴۵ میلیارد تومان به بازیگر جوانی بدهد و بگوید شما کار نکن و فعلا فقط در دید نباش. اینها معادلاتی است که به‌هم خورده است. در فیلمنامه تا این مدت سخن بگویید ۱۰۰ یا ۲۰۰ میلیون تومان است. می‌بینی برای یک بازیگرِ نقش فرعی ۵۰۰ میلیون داده‌اند تا فقط نقشی گذری بازی کند ولی فیلمنامه‌نویسی که باید زحمت بکشد و از کار و زندگی بیفتد کمتر از بازیگر نقش بیستم می‌گیرد. این عدم اعتدال‌ها در سینمای ما وجود دارد.»

امیر قادری، یکی دیگر از منتقدان سینما، به مسئله فرد دیگر از پرداخت دستمزدهای نجومی به بازیگران اشاره کرد: «از کجا می‌آید این پول‌ها؟ این بازیگرها مگر آن‌قدر بازار دارند؟ هنگامی تام کروز این چنین پولی می‌گیرد در ژاپن کلی طرفدار و بازار دارد و همه اینها را سهامداران کمپانی حساب می‌کنند که هزینه‌هایش برگشته یا نه. اینجا کدام بازیگر ما برای او فیلمش می‌فروشد؟»

 سرگیجه از مقدار دستمزدها

هرچقدر بر سخن‌های کارگردانان و تهیه‌کنندگان ریز می‌شویم، نکات سرگیجه‌آوری از مقدار دریافت دستمزدها می‌شنویم. افشای مقدار دستمزد بازیگران سریال «ازازیل» تنها یک نمونه می بود که به بیرون درز کرد. در کنار رقم‌های میلیاردی بازیگران این سریال، از حسن فتحی شنیدیم که یکی از بازیگران مشهور، با وجود داشتن قرارداد و حاضر شدن روبه رو دوربین، یک دفعه در میانه کار تصمیم می‌گیرد برای بازی در سریال دلخواهش به تلویزیون برود. این یعنی هرچقدر که دستمزدها بالا رفته به همان مقدار سینما و شبکه نمایش خانگی از حرفه‌ای و اخلاقی بودن زیاد تر دور شده است. 

محمدحسین لطیفی از کارگردانان باسابقه سینما و تلویزیون نیز با انتقاد از دستمزدهای نجومی بازیگران، آن را علتبرهم خوردن اعتدال در ساخت فیلم و سریال دانست و فرمود: «بازیگری می‌گوید من ماهی سه میلیارد تومان می‌خواهم ولی من تازه می‌خواهم پروژه‌ام را با ماهی سه میلیارد اغاز کنم. این بازیگر می‌خواهد نزدیک به ۹ ماه با ما باشد و من باید ۲۷ میلیارد به او بدهم. من اگر رقم دستمزد چند تا از این بازیگران را کنار هم بگذارم بودجه کل فیلمم می‌شود!»

 آفت فیلمسازی دولتی

از طرفی دیگر، علی قائم مقامی از تهیه‌کنندگان سینما، فقط پلتفرم‌ها را تقصیر کار حالت جاری نمی‌داند: «پیش‌تر تنها بنیاد سینمایی فارابی و حوزه هنری در تشکیل فیلم فعالیت داشتند، اما در ۱۰ تا ۱۵ سال تازه نهادهای دولتی تعداد بسیاری به عرصه تشکیل فیلم ورود کردند. نهاد دولتی پول در اختیار دارد و به همین علت یک پروژه گران‌قیمت تعریف می‌کند. عواملشان نیز بعضاً اولین حضورشان در سینما است. هنگامی فیلم دولتی می‌شود عوامل فیلم تخفیف هم نمی‌دهند. پارسال در فیلم شاه نقش بازیگری ۱۰ روز با ما کار کرد و رقم زیاد ناچیزی دریافت کرد و به من او گفت که دلواپس نباش و من ۱۰ برابر این مبلغ را از شبکه نمایش خانگی و فیلم‌های دولتی می‌گیرم.»

سید ضیا هاشمی، یکی دیگر از تهیه‌کنندگان سینمای ایران، نبوده است سندیکای ثابت تهیه‌کنندگی را یکی از دلایل به وجود آمدن این حالت می‌داند: «در قبل هنگامی بازیگری دستمزد نجومی خواست می‌کرد بلافاصله در سندیکای تهیه کنندگان اظهار می‌کردیم که بازیگر حق فعالیت ندارد، اما امروز این چنین چیزی را نداریم و چهار صنف تهیه کنندگی داریم. درنتیجه دوستان بدون کارشناسی و نظر تهیه کنندگان برای خودشان کف و سقف دستمزد تعیین می‌کنند. اگر ما یک صنف داشتیم حرفمان محکم‌تر گفتن می‌شد. بازیگران در شرایطی قرار دارند که قبول نمی‌کنند قرارداد سالانه ببندند چون می‌دانند سال سپس دستمزدشان چند برابر می‌شود. ولی در سینمای هالیوود هم می‌بینیم که از درآمد فیلم درصدی را به بازیگر تعلق خواهند داد. در دنیا هنگامی فیلمی فروش نکند دستمزد بازیگر به شدت کم شدن می‌کند و باکس آفیس مبلغ دستمزد بازیگر را تعیین می‌کند. اما در ایران هنگامی فیلمی نمی‌فروشد دستمزد بازیگرش دو برابر می‌شود. تا کنون فقط رضا عطاران با من قرارداد درصدی بسته که برای انصاف او است و پای سود و زیان تاثییر نیز ایستاده است.»

 دستمزدهای میلیاردی معاف از مالیات

بازیگران در حالی این دستمزدهای نجومی شگفت را دریافت می‌کنند که هم چنان معاف از مالیات می باشند! بازیگری برای بازی در فیلمی با بودجه دولتی دستمزدی میلیاردی می‌گیرد و سپس حاضر نیست از این دستمزد مالیات هم بدهد. اینها مسائل شگفت و بغرنجی است که تا این مدت اصلاح نشده و هر چه می‌گذرد حالت بدتری به خود می‌گیرد. در قسمت صنوف سینمایی و قانونی سرزمین خلأ‌های عجیبی در رابطه تعیین دستمزدها و نحوه ورود اندوخته‌ها وجود دارد که اگر فکر و تدبیری برایش اندیشیده نشود، حالت تشکیل فیلم و سریال سرزمین را به جای خوبی نمی‌رساند. 

کاملاً اشکار است هیچ توجیه عقلانی در این سبک از فیلم و سریال‌سازی وجود ندارد و در این چنین وضعیتی فقط سود عده‌ای خاص فراهم می‌شود. سینمای ایران تا این مدت زیاد تر فیلم‌هایش در گیشه زیان‌ده است و هزینه فیلم‌هایش برنمی‌گردد ولی باز دستمزد بازیگرانش رقم‌هایی خیره‌کننده دارد. ادامه این حالت در آینده‌ای نزدیک سینمای ایران را خواهد بلعید و دودش اول از همه به چشم مخاطبان سپس دیگر صنوف سینمایی خواهد رفت.