به نقل از ساینس دیلی، آیا تا به حال دلواپس بوده‌اید که حذف صبحانه علتشود در محل کار تمرکز خود را از دست بدهید؟ یا فکر کرده‌اید روزه‌داری متناوب امکان پذیر شما را عصبی، حواس‌پرت و کم‌بازده کند؟ تبلیغات خوراکی‌ها مدام هشدار خواهند داد که «هنگامی گرسنه‌ای، خودت نیستی»؛ پیامی که باور عمومی مبنی بر این که برای نگه داری تمرکز ذهنی باید به‌طور مداوم غذا بخوریم را تحکیم می‌کند.

این فکر چنان در فرهنگ ما ریشه دارد که تعداد بسیاری باور دارند «سوخت‌رسانی مداوم» راز هوشیاری و کارایی بالا است. با این حال، در دهه‌ی تازه، روزه‌داری متناوب یا همان فستینگ و تغذیه‌ی محدود به زمان اشکار به یکی از محبوب‌ترین راه حلهای تندرستی در جهان تبدیل شده‌اند. میلیون‌ها نفر با مقصد کنترل وزن، بهبود سوخت‌وساز و پیشگیری از بیماری‌های مزمن، این الگوی غذایی را جستوجو می‌کنند.

اما سوال مهمی نقل می‌شود: آیا می‌توان از مزایا سلامتی فستینگ منفعت‌مند شد، بی‌آنکه توان ذهنی و تمرکز خود را از دست داد؟ برای یافتن جواب، گروهی از پژوهشگران بزرگ‌ترین مرور علمی تا بحال را درمورد‌ی تأثیر روزه بر کارکرد شناختی انجام دادند.

چرا فستینگ؟

فستینگ تنها یک مد زودگذر تغذیه‌ای نیست، بلکه پاسخی است به سازوکار زیستی که طی هزاران سال در بدن انسان برای بقا در زمان افتغذا تکامل یافته است. در حالت عادی، مغز عمدتاً از گلوکز انرژی می‌گیرد؛ گلوکزی که در بدن به‌صورت گلیکوژن ذخیره می‌شود. اما نزدیک به ۱۲ ساعت بعد از آخرین قولی غذایی، ذخایر گلیکوژن افت می‌یابد.

در این زمان، بدن به شکل هوشمندانه‌ای به سوخت جانشین روی می‌آورد: چربی‌ها را به ترکیباتی به نام اجسام کتونی (از جمله بتا-هیدروکسی‌بوتیرات) تجزیه می‌کند تا انرژی مورد نیاز مغز و اندام‌ها فراهم شود. این «انعطاف‌پذیری متابولیک» که وقتی برای بقای اجداد ما حیاتی می بود، امروزه با مزایا بسیاری برای سلامت انسان پیوند خورده است.

مزایا زیستی روزه

پژوهش‌ها مشخص می کند برخی از اثرگذارترین مزایای روزه از تغییراتی ناشی می‌شود که در فرآیندهای سلولی تشکیل می‌کند. به‌گفتن نمونه، فستینگ علتفعال شدن فرایندی به نام خودخواری (Autophagy) می‌شود؛ نوعی «نظافت‌چی سلولی» که اجزای صدمه‌دیده را پاکسازی و بازیافت می‌کند. این روال به جوان‌تر و سالم‌تر ماندن سلول‌ها پشتیبانی کرده و با افزایش طول عمر ربط دارد.

فستینگ این چنین حساسیت به انسولین را افزایش می‌دهد؛ به این معنی که بدن بهتر می‌تواند قند خون را کنترل کرده و گمان ابتلا به دیابت نوع دو را افت دهد. علاوه بر این، تغییرات متابولیکی ناشی از روزه، از بدن در برابر بیماری‌های مزمن مرتبط با پرخوری، همانند چاقی، التهاب مزمن و اختلالات قلبی، محافظت می‌کند.

یافته‌های تحقیق تازه

با وجود این مزایا، تعداد بسیاری از مردم نگرانند که قطع قولهای غذایی علتافت تمرکز، حافظه یا توان تصمیم‌گیری شود. برای بازدید این نوشته، پژوهشگران یک فراتحلیل گسترده انجام دادند؛ یعنی مطالعه‌ای که داده‌های ده‌ها پژوهش قبلی را در کنار هم بازدید می‌کند تا به نتیجه‌ای جامع‌تر برسد.

در کل، ۶۳ مقاله‌ی علمی شامل ۷۱ پژوهش جدا گانه با وجود ۳۴۸۴ شرکت‌کننده بازدید شد.  نتیجه‌ی نهایی شگفت‌انگیز می بود: بین کارکرد ذهنی افراد در حالت روزه و حالت سیر، تفاوت معناداری مشاهده نشد. به گفتن ساده، بزرگسالان چه غذا خورده باشند و چه خیر، در آزمون‌های دقت، حافظه و کارکرد اجرایی به‌طور شبیهی عمل کردند.

چه وقتی فستینگ اهمیت اشکار می‌کند؟

با این حال، تحلیل دقیق‌تر نشان داد که سه عامل می‌تواند تفاوت‌هایی در کارکرد ذهنی تشکیل کند: سن، زمان فستینگ و نوع فعالیت ذهنی.

۱. نقش سن

نتایج نشان داد فستینگ برای بزرگسالان سالم تأثیر منفی قابل توجهی بر کارکرد شناختی ندارد. اما کودکان و نوجوانان، در صورت حذف قولی غذایی، کارکرد ضعیف‌تری در آزمون‌ها داشتند.

به‌نظر می‌رسد مغز در حال رشد آنان نسبت به نوسان سطح انرژی حساس‌تر است. این یافته پیشنهاد‌ی قدیمی را قبول می‌کند که کودکان باید روز خود را با صبحانه‌ای کامل اغاز کنند تا تمرکز و یادگیری‌شان در مدرسه افت نیابد.

۲. زمان فستینگ

زمان انجام آزمایش‌ها نیز مؤثر می بود. در روزه‌های طویل‌تر، شکاف عملکردی بین حالت سیر و گرسنه کمتر می بود. به گمان زیادً علت آن این است که بعد از مدتی، بدن به سوخت کتونی عادت کرده و مجدد جریان انرژی پایداری برای مغز فراهم می‌کند.

این چنین اشکار شد کارکرد افراد در حالت روزه، وقتی که آزمون‌ها در ساعات پایانی روز انجام می‌شد، مقداری افت می‌یافت. این کار مشخص می کند روزه می‌تواند کم شدن طبیعی ریتم شبانه‌روزی بدن را تشدید کند.

۳. نوع فعالیت ذهنی

در آزمون‌هایی که شامل شکل‌ها یا نمادهای خنثی بودند، افراد روزه‌دار عملکردی شبیه یا حتی اندکی بهتر داشتند. اما وقتی که در آزمون‌ها نشانه‌هایی مرتبط با غذا (همانند تصاویر خوراکی‌ها) وجود داشت، تمرکز آنان مختل می‌شد.

به عبارت دیگر، گرسنگی الزاماً علت «مه‌ذهنی» نمی‌شود، اما علتمی‌شود حواس ما به نشانه‌های غذایی سریع تر پرت شود.

مطلب این یافته‌ها برای شما

برای زیاد تر بزرگسالان سالم، این نتایج مطمعن‌قسمت است: می‌توانید رژیم‌های فستینگ متناوب یا محدودیت وقتی غذا را امتحان کنید، بدون آنکه دلواپس از بین رفتن تمرکز یا تیزهوشی خود باشید. با این حال، باید در نظر داشت که روزه برای همه مناسب نیست. کودکان و نوجوانان، به‌علت نیاز بالای مغز به انرژی در دوران رشد، نباید قولهای غذایی را حذف کنند.

این چنین، اگر شغل شما به تمرکز شدید در ساعات پایانی روز نیاز دارد یا در محیطی کار می‌کنید که خوراکی‌ها در دسترس می باشند، امکان پذیر فستینگ دشوارتر باشد. از نظر دیگر، افرادی که دچار بیماری‌های خاص می باشند یا رژیم غذایی اختصاصی‌ای دارند، باید پیش از فستینگ با پزشک یا متخصص تغذیه مشورت کنند.

در نهایت،   فستینگ را باید ابزاری شخصی برای بهبود سبک زندگی دانست، نه نسخه‌ای همگانی. مزایا و چالش‌های آن بسته به شرایط، سن، جنسیت، نوع فعالیت و حتی زمان روز متفاوت است. فستینگ از دید علم، نه دشمن تمرکز است و نه معجزه‌ای سریع برای سلامت؛ بلکه فرایندی زیستی است که می‌تواند در صورت اجرای درست، به بازسازی بدن و ذهن پشتیبانی کند.