راز نهان ذوب مس در ایران باستان بعد از ۵ هزار سال آشکار شد_آینده
به گزارش آینده
ذوب فلز یک جهش بزرگ فناوری و نقطه عطفی در تاریخ بشر است که تعداد بسیاری آن را اغاز واقعی «متالورژی» می‌دانند.
در پی ابداع این فناوری، انسان‌ها در نقاط گوناگون جهان با منفعت گیری از مس و آلیاژهای آن، برنزهای مبتنی بر مس و قلع یا مس و آرسنیک، به ساخت ابزار، سلاح، زیورآلات و اشیای دیگر پرداختند.
با این حال پژوهش درمورد این که انسان‌های آن دوران چطور این اشیا را می‌ساختند کار ساده‌ای نیست، چون شواهد اندکی باقی مانده و آثار کشف‌شده نیز طبق معمول زیاد محافظت‌شده و حساس‌اند.
پژوهشگران اکنون در دانشگاه ام‌آی‌تی آمریکا رویکردی تازه برای مطالعه نخستین فناوری‌های متالورژی معارفه کرده‌اند.
آنها با منفعت گیری از اسکن توموگرافی کامپیوتری پرتو ایکس (سی‌تی اسکن)، روشی که عمدتا در پزشکی منفعت گیری می‌شود، به بازدید «سرباره‌های» ۵ هزار ساله پرداختند؛ یعنی ضایعاتی که در نتیجه ذوب سنگ معدن باقی می‌ماند.
بنجامین ساباتینی، پژوهشگر مقطع فوق‌دکترا در دانشگاه ام‌آی‌تی، در این باره می‌گوید: «سرباره هرچند عکس کامل به ما نمی‌دهد، اما روایت‌هایی در خود دارد که چطور جوامع قبل توانستند مواد خام را از سنگ معدن به فلز تبدیل کنند. مقصد این است که بفهمیم آنها از ابتدا تا انتها چطور این اشیای فلزی درخشان را می‌ساختند.»
در این پژوهش دکتر ساباتینی و آنتوان آلانور، استاد متالورژی و رئیس مرکز پژوهشی مواد در باستان‌شناسی در دانشگاه ام‌آی‌تی، دریافتند که سی‌تی اسکن می‌تواند ساختارهای درونی، حفره‌ها و قطرات فلز و مواد معدنی را بدون صدمه‌زدن به مثالها آشکار کند.
دکتر آلانور می‌گوید: «عصر مفرغ اولیه یکی از نخستین دوره‌های تعامل انسان با فلز است. آثار آن دوره زیاد مهم‌اند، اما مواد راه اندازی‌دهنده آنها به‌خوبی از نظر علمی مطالعه نشده‌اند. سی‌تی‌اسکن روشی دگرگون‌کننده برای تصمیم‌گیری درمورد محل برش و تحلیل مثالها است.»
یک ابزار تازه برای باستان‌شناسی
سرباره وقتی راه اندازی می‌شود که سنگ معدن برای استخراج فلز حرارت داده می‌شود. این ماده مذاب شامل کانی‌های حاضر در سنگ، فلزات عکس العمل‌نداده و طبق معمول افزودنی‌هایی همانند سنگ‌آهک است. سرباره سبک‌تر از فلز است، به این علت روی مذاب قرار می‌گیرد و بعد از سرد شدن همانند گدازه سخت می‌شود.
پژوهشگران این مطالعه از سرباره کشف‌شده در تپه‌حصار واقع در نزدیکی دامغان در جنوب ایران منفعت گیری کردند؛ سایتی زیاد مهم و از نخستین مراکز شناخته‌شده ذوب مس که قدمت آن بین ۳۱۰۰ تا ۲۹۰۰ پیش از میلاد تخمین زده شده است.
آقای آلانور می‌گوید: «این منطقه یکی از قدیمی‌ترین مکان‌هایی است که شواهد ذوب مس و تشکیل اشیای فلزی در آن یافت شده است. این شواهد زیاد خوب نگه داری شده و مثالای مهم از جامعه سازمان‌یافته و تجارت در آن دوران است.»
خواندن تاریخ درون سرباره
در پژوهش‌های قبل، برخی از سرباره‌های تپه‌حصار حاوی مس بودند و نشان می‌دادند از ذوب مس به‌جا مانده‌اند، اما برخی هیچ اثری از مس نداشتند. سی‌تی‌اسکن اما به پژوهشگران امکان داد تا قطرات فلزی سالم حاوی مس را شناسایی کرده و این چنین مسیر گازها و حفره‌هایی که راه اندازی شده‌اند را بازدید کنند. این حفره‌ها اطلاعاتی درمورد دمای ذوب، افزودنی‌ها و تکنیک‌های کاری اراعه می‌کنند.
در برخی سرباره‌ها ترکیبات فلزی آرسنیدی کشف شده می بود که جهت او گفت و گو درمورد نقش آرسنیک در ذوب اولیه مس شده می بود.
پژوهشگران می‌گویند سی‌تی‌اسکن می‌تواند ابزاری قوی در باستان‌شناسی و به‌اختصاصی برای فهمیدن بهتر مواد پیچیده باستانی و نحوه ساخته‌شدن آنها باشد.
به حرف های دکتر آلانور: «این روش می‌تواند راه را برای مطالعات نظام‌مندتر درمورد ذوب مس و این چنین نقش آرسنیک هموار کند. سی‌تی‌اسکن این چنین به ما اجازه می‌دهد فهمیدن بهتری از تخریب، فرسایش و پایداری درازمدت آثار داشته باشیم.»
دسته بندی مطالب
اخبار کسب وکارها