با اغاز همه‌گیری کووید–۱۹ در سال ۲۰۱۹ میلادی، انسان‌ها فهمید شدند تا برای جلوگیری از انتقال این ویروس و ابتلا به بیماری کرونا، باید از تماس‌های نزدیک جلوگیری کنند و به همین منظور ناچار شدند تا محیط زندگی و کارشان را به نحو فرد دیگر مدیریت و سازمان‌دهی کنند.

تدریجاً برای قطع شدن زنجیره این ویروس کشنده، بین صندلی کارمندان بانک و مشتریان و بین مسئول پذیرفتن بیمارستان و بیماران، دیوارهای شفافی نصب شد و برای آنکه افراد فاصله ۲ متری با یکدیگر را مراعات کنند، برچسب‌هایی بر زمین چسبانده شد.

اکنون نتایج مطالعه تازه محققان مشخص می کند که ما تنها موجوداتی نیستیم که برای جلوگیری از گسترش بیماری این چنین اقداماتی انجام می‌دهیم. اگر ذهنتان سریع سراغ شامپانزه‌ها یا بونوبوها رفت، حدستان منطقی است؛ چرا که این جانوران از نزدیک‌ترین خویشاوندان زنده ما انسان‌ها می باشند. اما جانورانی که محققان در بازدید تحول شیوه زندگی آن‌ها در زمان ابراز بیماری‌ها به نتایج حیرت‌انگیزی رسیده‌اند، به‌مراتب کوچک‌تر از شامپانزه‌ها می باشند.

نگرانی مورچه‌ها از شیوع بیماری

پژوهشگران اخیراً فهمید شده‌اند که مورچه‌ها برای جلوگیری از انتشار کردن بیماری، لانه‌هایشان را به‌صورت معماری شده‌ای تحول خواهند داد. در لانه‌های اصلاح‌شده مورچه‌ها، ورودی‌ها بافاصله بیشتری از هم قرار می‌گیرند و ربط مستقیم بین حفره‌ها کمتر می‌شود.

لوک لکی، نویسنده مهم مقاله و پژوهشگر زیست‌شناسی دانشگاه بریستول دراین‌باره گفت: «قبل از این ما می‌دانستیم که حرکت مورچه‌ها در زمان حفر لانه، بسته به عواملی همانند دما و ترکیب خاک تحول می‌کند؛ اما این اولین بار است مشاهده می‌شود که جانوری غیر از انسان، ساختار محیط خود را برای افت انتقال بیماری تحول می‌دهد.»

نحوه انجام آزمایش

تیم لکی برای بازدید این فرضیه، گروه‌هایی شامل ۱۸۰ مورچه را در محفظه‌های پر از خاک قرار داد. به مورچه‌ها اجازه داده شد تا یک روز کامل برای ساخت لانه کار کنند. سپس در هر محفظه، ۲۰ مورچه دیگر اضافه شد.

در نیمی از این گروه‌ها، مورچه‌های تازه در معرض قارچ‌های بیماری‌زا (اسپورهای قارچی) قرار گرفتند. مورچه‌ها برای شش روز دیگر به ساخت لانه‌هایشان ادامه دادند و بعد از آن، پژوهشگران با منفعت گیری از پویشگرهای میکرو-CT (روش تصویربرداری سه‌بعدی دقیق) رشد و ساختار زیرزمینی لانه‌ها را بازدید کردند.

با انجام این بازدید، محققان فهمید شدند که لانه‌هایی که توسط گروه‌های در معرض پاتوژن ساخته شدند، ساختاری قسمت‌قسمت‌تر، با مسیرهای طویل‌تر، ورودی‌های دورتر از یکدیگر و ربط مستقیم کمتری بین اتاقک‌ها ساخته شده و مطابق مدل‌های محققان، همه این تغییرات علتکاهش انتقال بیماری خواهد شد. لکی در ادامه گفت: «این اصلاحات از قسمت‌های حساس لانه از جمله انبار غذا و نوزادان مورچه‌ها محافظت می‌کند.»

از همانند‌سازی تا تحلیل

پژوهشگران در ادامه برای بازدید دقیق این فرضیه، سپس از شش روز همانند‌سازی‌هایی از گسترش بیماری در مدل‌های سه‌بعدی لانه‌ها را اجرا کردند.

نتایج به‌دست‌آمده نشان داد که تغییرات معماری در گروه‌های در معرض پاتوژن، به‌طور محسوسی علتکاهش گسترش آلودگی شده می بود. لکی دراین‌باره یادآوری کرد که اگرچه این تغییرات به‌تنهایی تأثیر محدودی داشت، اما خود مورچه‌های آلوده هم تمایل بسیاری به انزوا از دیگران نشان می‌دادند: «هنگامی در مدل‌سازی‌هایمان این سازوکار خودایزوله‌سازی را نیز داخل کردیم، دیدیم که لانه‌های گروه‌های آلوده، تاثییر ایزولاسیون را در افت انتقال بیماری تحکیم می‌کنند. درواقع، بین دفاع‌های معماری و دفاع‌های اجتماعی در مورچه‌ها، نوعی هم‌افزایی وجود دارد.»

چرا مورچه‌ها همیشه این‌گونه نمی‌سازند؟

مسئله دلنشین‌دقت اینجاست که مورچه‌ها تنها در شرایط روبه رو با بیماری‌ها، این چنین تغییراتی در لایه‌هایشان تشکیل می‌کنند. آن‌ها هم دقیقاً همانند انسان‌ها می‌دانند که برای انتقال مؤثر اطلاعات و منبع های، ملزوم است لانه‌هایشان بهینه باشد و ساخت لانه‌هایی که بیش‌ازحد از هم جدا باشند، ربط اجتماعی و کار گروهی کلونی را مختل می‌کند.

مطابق حرف های لکی، مورچه‌ها باید بین ایمنی در برابر بیماری و کارایی اجتماعی اعتدال برقرار کنند و این توانایی برای تنظیم حرکت و محیط، یکی از نمود‌های هوش تکاملی در حشرات اجتماعی است.