طب سنتی چینی از دیرباز به ربط بین این‌دو واقف بوده و فشارهای روحی را با تضعیف دستگاه گوارش و مختل شدن اعتدال بدن مرتبط می‌دانسته است. با تلفیق دستاوردهای علمی روز و دانسته‌های کهن فهمید می‌شویم که استرس به چه صورت به افزایش وزن دامن می‌زند و می‌توانیم به چند راهکار طبیعی برای بازیابی اعتدال دست اشکار کنیم.

پیوند نهان استرس و روده

استرس فراتر از یک سختی روانی است و کارکرد بدن را دستخوش تحول می‌کند. وقتی که مضطرب هستید یا مشغله بسیاری دارید، هورمون‌های استرس عادت‌های غذایی شما را تحول خواهند داد و محیط روده را مختل می‌کنند که زیاد تر به اضافه‌وزن و چاقی منجر می‌شود.

لو هوآن‌یی، متخصص طب سنتی چینی، در برنامه «سلامت ۱+۱» شبکه ان‌تی‌دی، رسانه خواهر اپک تایمز، او گفت که فلور روده، مجموعه باکتری‌های حاضر در روده، با وزن، خلق‌وخو و کارکرد سیستم ایمنی ربط مستقیم دارد. مراقبت از باکتری‌های سودمند به پشتیبانی تغذیه و سبک زندگی سالم به نگه داری اعتدال بدن پشتیبانی می‌کند، التهاب را به حداقل می‌رساند و گمان افزایش وزن را افت می‌دهد.

نقش استرس در مختل شدن میکروبیوم روده

روده «مغز دوم» بدن است، چون محور مغز-روده یک راه ارتباطی دوطرفه است که فرایند هضم، خلق‌وخو و سیستم ایمنی را به هم متصل می‌کند. هنگامی با استرس، اضطراب یا سختی شدید دست‌به‌گریبان هستید، این شبکه از حالت اعتدال خارج شده و به مشکلاتی همانند سندرم روده تحریک‌پذیر، نفخ، یبوست یا اسهال منجر می‌شود.

از نگاه طب نوین، استرس علتفعال شدن عکس العمل «ستیز یا گریز» می‌شود و غدد فوق‌کلیوی در این حالت کورتیزول ترشح می‌کنند که تحرک روده را دستخوش تحول می‌کند، بر اشتها تاثییر می‌گذارد و علتذخیره چربی در ناحیه شکم می‌شود. تداوم این حالت و ترشح ادامه‌دار هورمون‌ها در درازمدت اعتدال باکتری‌های روده را مختل می‌کند، سوخت‌وساز را به حداقل می‌رساند و به چاقی و التهاب دامن می‌زند.

طب سنتی چینی با وجود پیشینه چندهزار ساله خود دلایل شبیهی اراعه می‌کند:

سیستم طحال: بر پایه طب سنتی چینی، «طحال» نماینده کل دستگاه گوارش است و ماموریت تبدیل غذا به «چی» (انرژی) و خون را برعهده دارد که نیروی کل بدن را فراهم می‌کند. سختی روحی به‌اختصاصی نگرانی یا نشخوار فکری طحال را ضعیف می‌کند و با بی‌اشتهایی، نفخ، مدفوع آبکی و افت توان ایمنی همراه است. در کتاب «قانون درونی امپراتور زرد» آمده است که «نشخوار فکری به طحال صدمه می‌رساند.» این جمله مشخص می کند که سختی ذهنی می‌تواند فرایند هضم و تشکیل انرژی را مختل کند.

سیستم کبد: بر پایه طب سنتی چینی، کبد جریان سیّال «چی» و احساسات را تنظیم می‌کند. استرس، خشم یا سرخوردگی علت «انسداد جریان چی در کبد» خواهد شد و گردش انرژی را مختل می‌کنند. از این‌رو، امکان پذیر سریع از کوره در بروید، دچار ناراحتی‌های گوارشی شوید و برای اسایش به غذا خوردن پناه ببرید. ولع خوردن خوراکی‌های چرب یا ترد همانند مرغ سرخ‌شده یا چیپس سیب‌زمینی یک نمونه از اثرات استرس بر خلق‌وخو و سوخت‌وساز است.

سیستم کلیه: بر پایه طب سنتی چینی، کلیه‌ها جایگاه جوهره بدن یا «جینگ» می باشند که همان نیروی رشد، تولیدمثل و سرزندگی است. استرس مزمن به‌مرور زمان جینگ را تحلیل می‌برد و علتخستگی، اختلال خواب و افت شدت سوخت‌وساز می‌شود. بر پایه طب نوین، این حالت به منزله فرسودگی غدد فوق‌کلیوی، اختلال هورمونی و افت تاب و توان بدن در برابر استرس است.

این یافته‌ها نشان خواهند داد که استرس فقطً یک حالت روانی نیست و کل بدن را دچار می‌کند. استرس دستگاه گوارش را ضعیف می‌کند، جلوی جریان انرژی را می‌گیرد، شور و سرزندگی را از بین می‌برد و با تحول سازوکار روده علتافزایش خطر اضافه‌وزن و بیماری‌های مزمن می‌شود.

نقش استرس در افزایش وزن

به حرف های لو هوآن‌یی، استرس از دو طریق علتافزایش وزن می‌شود: رفتاری و فیزیولوژیک. این‌دو عامل در کنار یکدیگر به چرخه افزایش وزن دامن می‌زنند.

۱. پرخوری احساسی

هنگامی سطح استرس بالا می‌رود، زیاد‌ها برای اسایش به غذا خوردن پناه می‌برند. این قضیه فقطً جزو عادت‌های ناپسند نیست، بلکه ریشه بیولوژیکی دارد. استرس فعالیت قشر پیش‌پیشانی مغز- مسئول خودکنترلی- را افت می‌دهد و هم‌زمان سامانه پاداش مغز را فعال می‌کند. از این‌رو، خوراکی‌های پرچرب و پرقند وسوسه‌انگیز به نظر می‌رسند.

دیدگاه طب نوین: خشمگینی می‌تواند شما را به سمت خوراکی‌های شور و ترد همانند چیپس یا مرغ سوخاری بکشاند، اما غم و اندوه یا تنهایی زیاد تر علتتمایل به شیرینی‌جات از جمله بستنی، شکلات یا شیرینی خامه‌ای می‌شود. این خوراکی‌ها علتآزاد شدن دوپامین خواهد شد و احساسات شما را به‌طور موقت تسکین خواهند داد، اما این اسایش زیاد سریع به حس گناه، کم شدن‌وخیز قند خون و پرخوری مجدد می‌انجامد.

دیدگاه طب سنتی چینی: سختی روحی علترکود جریان چی در کبد می‌شود که فرایند هضم و گردش انرژی را مختل می‌کند. از این‌رو، برای جبران این ناهماهنگی به خوراکی‌های طعم‌دار و محرک تمایل اشکار می‌کنید. این روال به مرور زمان طحال را ضعیف کرده و علتنفخ، خستگی و انباشت چربی به‌اختصاصی در ناحیه شکم می‌شود.

۲. عدم اعتدال هورمونی

استرس فقطً حرکت شما را تحول نمی‌دهد، بلکه سوخت‌وساز را هم دستخوش تحول می‌کند. استرس مزمن علتترشح بیش‌ازحد کورتیزول در غدد فوق‌کلیوی می‌شود.

دیدگاه طب نوین: افزایش کورتیزول علتذخیره چربی به‌اختصاصی در ناحیه شکم می‌شود، اشتها را افزایش می‌دهد، خواب را مختل کرده و به التهاب دامن می‌زند. افتخواب نیز به مختل شدن هورمون‌های تنظیم گرسنگی (گرلین و لپتین) منجر می‌شود که علتافزایش ولع و افت حس سیری می‌شود. این قضیه افت وزن را زیاد دشوار می‌کند.

دیدگاه طب سنتی چینی: استرس طویل‌زمان انرژی کبد و کلیه‌ها را تحلیل می‌برد. کبد ضعیف نمی‌تواند احساسات و جریان چی را تنظیم کند. کلیه‌های ضعیف نیز توان ذخیره جوهره بدن (جینگ) را نخواهند داشت و قادر به نگه داری اعتدال انرژی نخواهند می بود. خستگی، آفت دهانی، خشکی چشم، سیاهی زیر چشم‌ها و بی‌خوابی از جمله علائم این عارضه می باشند که نشان خواهند داد بدن تحت سختی قرار دارد. این ناهماهنگی‌ها کارکرد بدن را در عرصه هضم و سوخت‌وساز طبیعی غذا تضعیف کرده و جهت افزایش وزن مقاوم خواهد شد.

چرخه معیوب

پرخوری احساسی و عدم اعتدال هورمونی مکمل یکدیگر می باشند: استرس علتولع غذایی می‌شود، پرخوری سوخت‌وساز را مختل می‌کند، خواب نامناسب به تشدید استرس دامن می‌زند و تضعیف اندام‌های حیاتی روال بهبودی را دشوارتر می‌کند. اگر مداخله نکنید، این چرخه به چاقی، افسردگی و بیماری‌های مزمن خواهد انجامید.

آیا می‌توان تحت استرس وزن کم کرد؟

استرس یک توانایی جهان‌شمول است. دانش‌آموزان با سختی امتحانات دست‌وپنجه نرم می‌کنند، جوانان با فشارهای کاری و خانوادگی مواجه می باشند و حتی بازنشستگان نیز استرس‌های خاص خود را دارند که برای نمونه می‌توان به استرس مدیریت زمان یا مشکلات خواب اشاره کرد.

لو هوآن‌یی پافشاری دارد که استرس ذاتاً زیان اور نیست و مهم این است که به استرس و عکس العمل‌های مرتبط با آن چطور عکس العمل نشان می‌دهیم. افت وزن تحت استرس غیرممکن نیست. کنترل مؤثر استرس در کنار سبک زندگی سالم می‌تواند اهداف افت وزن شما را محقق کند.

نظر هوآن‌یی این است که برای کنترل استرس از تمرینات ذهن‌آگاهی منفعت گیری کنید:

دقت به نشانه‌های جسمی و عاطفی

تمرین تنفس عمیق برای آرام‌سازی دستگاه عصبی

سفت و شل کردن متناوب عضله‌ها برای تخلیه استرس

ذهن‌آگاهی با تشکیل یک فضای ذهنی به افراد پشتیبانی می‌کند که در موقعیت‌های استرس‌زا بهتر عمل کنند، کنترل بیشتری روی بدن‌شان داشته باشند و کیفیت زندگی خود را ارتقا دهند.

سه راهکار برای نگه داری سلامت باکتری‌های روده

زیاد‌ها تلاش می‌کنند سلامت روده را با مصرف مکمل‌های پروبیوتیک بهبود بخشند، اما با نتایج ضد و نقیض روبه رو خواهد شد. لو می‌گوید با دقت به هزاران پروبیوتیکی که در بازار وجود دارد، انتخاب محصول مناسب به اندازه انتخاب شریک زندگی دشوار است. از این‌رو، او پیشنهاد می‌کند که به‌جای تغذیه باکتری‌ها روی پرورش آن‌ها تمرکز کنید. این یعنی به میکروارگانیسم‌های سودمند غذارسانی کنید تا محیطی فراهم شود که فلور روده سالم به شکل طبیعی در آن شکوفا شود.

سه راهکار کلیدی او برای پرورش باکتری‌های سالم عبارت هستند از:

غذای سالم: انتخاب خوراکی‌های طبیعی و سرشار از فیبر که باکتری‌های سودمند را تغذیه می‌کنند.

سبک زندگی منظم: داشتن خواب کافی و منظم و ورزش مستمر برای حمایتاز سلامت روده و سیستم ایمنی.

افت استرس: به‌کارگیری راه حلهای آرام‌سازی برای تسکین ذهن و پشتیبانی به شکل‌گیری یک محیط متعادل در روده.

خوراکی‌های محبوب باکتری‌های سودمند

بر پایه طب سنتی چینی و تغذیه نوین، برخی از مواد غذایی به رشد باکتری‌های سودمند پشتیبانی می‌کنند:

سبزیجات: فلفل زرد و قرمز، بروکلی، گل‌کلم و اسفناج مواد مغذی ملزوم برای تغذیه باکتری‌های سودمند را فراهم می‌کنند.

حبوبات: سویا، لوبیای سیاه و ادامامه (سویای سبز) سرشار از فیبر محلول و پروتئین‌های گیاهی می باشند و باکتری‌های سودمند را تحکیم می‌کنند.

زنجبیل و پیاز: حاوی ترکیبات ضدباکتریایی همانند گینجرول و آلیسین می باشند که سیستم ایمنی را تحکیم می‌کنند.

زردچوبه: با خاصیت آنتی‌اکسیدانی خود به افت وزن و اضطراب پشتیبانی می‌کند.

باباآدم: بر پایه طب سنتی چینی، گیاه باباآدم کلیه و طحال را تغذیه می‌کند و دمنوش آن علترشد باکتری‌های سودمند روده می‌شود.

مارچوبه: علترفع عطش می‌شود و سوخت‌وساز بدن را تحکیم می‌کند.

موز نیمه‌رسیده: دارای نشاسته مقاوم است که حس سیری تشکیل می‌کند، اما قند خون را بالا نمی‌برد و به افت وزن پشتیبانی می‌کند.

سیب‌زمینی شیرین: سرشار از نشاسته مقاوم است و به رشد باکتری‌های سودمند روده پشتیبانی می‌کند.

روغن‌های سالم: روغن زیتون، روغن بذر کتان، روغن کاملیا و روغن آووکادو به نگه داری اعتدال فلور روده پشتیبانی می‌کنند و فضایی مناسب برای پروبیوتیک‌ها فراهم می‌سازند.

روده حکم «سازمان ملل» میکروب‌ها را دارد. با تغذیه میکروب‌های صحیح می‌توانید اعتدال تشکیل کنید، تاب‌آوری خود را افزایش دهید و کنترل بهتری روی وزن‌تان داشته باشید.

طب سنتی چینی و طب نوین در این مورد اتفاق‌نظر دارند: استرس فرایند هضم را مختل می‌کند، فلور روده را دستخوش تحول کرده و علتافزایش وزن می‌شود. اما با شناخت این سازوکارها و رسیدگی به آن‌ها از طریق تغذیه متعادل، سبک زندگی آگاهانه و کنترل استرس می‌توان اعتدال ازدست‌رفته را از نو برقرار کرد.

از نگاه طب سنتی چینی، مراقبت از طحال و تسکین کبد علتبه جریان افتادن چی می‌شود، فرایند هضم را تحکیم می‌کند و بدن را به حالت اعتدال بازمی‌گرداند. نتیجه این روال در کنترل وزن خلاصه نمی‌شود، بلکه به تحکیم سیستم ایمنی، بهبود خلق‌وخو و سلامت پایدار نیز پشتیبانی می‌کند.