سیدعلی مدنی‌زاده، وزیر امور اقتصادی و دارایی، به گفتن مسئول تیم اقتصادی دولت با اتکا به رویکرد «پادشکنندگی» یعنی تبدیل تهدید به زمان اصلاح مسئولیت هماهنگ‌سازی قسمت عمده‌ای از بسته مقابله اقتصادی را برعهده گرفته است. یکی از با اهمیت ترین اجزای این بسته، مطرح کالابرگ الکترونیکی است؛ ابزاری که قرار است با منفعت گیری از ظرفیت فناوری و پایگاه‌های داده ملی، شبکه توزیع کالاهای اساسی را شفاف و پایدار نگه دارد.

چرایی انتخاب کالابرگ الکترونیکی در شرایط اسنپ‌بک

مکانیزم ماشه به‌گفتن سازوکار برگشت تحریم‌ها، نه تنها محدودیت‌های بین‌المللی بر واردات کالا و دسترسی ارزی را بازمی‌گرداند، بلکه همانند یک شوک روانی می‌تواند موج گرانی و احتکار را در داخل فعال کند.

مدنی‌زاده در نشست نمایشگاه الکامپ ۱۴۰۴ با اصرار بر آماده‌سازی کامل دولت برای مقابله با این حالت او گفت: «ما همه سناریوها را پیش‌بینی و تقسیم ماموریت های کرده‌ایم تا از بازارها دفاع کنیم.» از همین زاویه نگاه، کالابرگ الکترونیکی به‌گفتن عمل حمایتی سریع در دستور کار قرار گرفته است تا جلوی افزایش سختی بر خانوارها گرفته شود.

اهداف کلیدی و چندلایه مطرح

الف) حمایتمعیشتی مستقیم؛ کالابرگ ماهانه به هر خانوار مشمول، امکان خرید کالاهای اساسی با قیمت یارانه‌ای را می‌دهد. این کالاها بر پایه فهرستی اشکار و ثابت طراحی شده‌اند تا تورم قسمت خوراکی‌ها و مصرف روزانه کنترل شود.

ب) مدیریت منبع های ارزی؛ با هدایت ارز ترجیحی یا نیمایی فقطً به واردات کالاهای مشمول کالابرگ، دولت منبع های محدود ارزی را به پرثمرترین قسمت مصرف هدایت می‌کند و از هدررفت آن جلوگیری می‌کند.

ج) حذف رانت و واسطه‌های غیرشفاف؛ رهگیری دیجیتال کالا از لحظه واردات تا فروش نهایی به مشمول، امکان فساد، قاچاق یا فروش کالا به بازار آزاد را محدود می‌کند. این سیستم، توزیع یارانه را از حالت غیرهدفمند خارج می‌کند.

د) همگام‌سازی با سیاست پادشکنندگی؛ مدنی‌زاده می‌گوید: «به جای تاب‌آوری صرف، باید ساختارهای شکننده را اصلاح کنیم.» کالابرگ با منفعت گیری از فناوری، بخشی از ساختار سنتی و بی فایده یارانه‌ای را جانشین می‌کند.

جایگاه کالابرگ در بسته مقابله با مکانیزم ماشه

در بسته مقابله، بانک مرکزی ماموریت سیاست ارزی و کنترل تورم را دارد، سازمان برنامه و بودجه بر مدیریت هزینه‌ها و کسری تمرکز می‌کند، و وزارت صنعت، معدن و تجارت به نگهداشت زنجیره فراهم می‌پردازد. وزارت اقتصاد اما هم به اصلاح نظام مالیاتی و فراهم مالی مشغول است و هم ابزار حمایتی نوین همانند کالابرگ را در اختیار دارد.

در این چارچوب، کالابرگ با عمل های مکمل وزارت اقتصاد همانند هوشمندسازی گمرکات، افت زمان ترخیص به سه روز، و اصلاح آیین‌نامه‌های ثبت خواست هم‌افزایی عملی تشکیل می‌کند تا کالاهای مشمول سریع تر و ارزان‌تر به دست مردم برسد.

سازوکار اجرایی؛ مسیر دقیق از ثبت‌نام تا مصرف

۱. شناسایی مشمولان؛ پایگاه رفاه ایرانیان، داده‌های سازمان ثبت احوال، و اطلاعات تراکنش‌های بانکی، برای تعیین دهک‌های درآمدی و شناسایی واجدان شرایط منفعت گیری می‌شود. تمرکز بر دهک‌های پایین و متوسط، مقصد‌گیری دقیق مزایای مطرح را ضمانت می‌کند.

۲. تخصیص اعتبار ماهانه؛ هر مشمول، اعتبار کالابرگی دیجیتال دریافت می‌کند که در کارت بانکی یا اپلیکیشن اختصاصی قابل مشاهده است. این اعتبار فقط در شبکه فروش طرف قرارداد قابل منفعت گیری خواهد می بود.

۳. شبکه فروش هوشمند؛ فروشگاه‌های منتخب، به سامانه کالابرگ متصل خواهد شد و همه تراکنش‌ها به‌صورت برخط ثبت می‌شود. سیستم، قیمت، موجودی و کیفیت کالا را کنترل می‌کند.

۴. پایش و بازنگری؛ مرکز پایش اقتصادی وزارت اقتصاد، روال مصرف، تورم کالای مشمول و مقدار رضایت را رصد کرده و در صورت نیاز، کالاهای فهرست یا سقف اعتبار را تحول می‌دهد.

هم‌وقتی با اصلاحات گمرکی و ارزی

مدنی‌زاده وعده داده است که دستورالعمل‌های تسهیل ترخیص سه‌روزه کالا اجرا خواهد شد. افت بروکراسی و دیجیتالی‌سازی فرآیندهای گمرکی، مستقیماً به افت هزینه واردات کالاهای کالابرگی پشتیبانی می‌کند. بانک مرکزی نیز با سیاست تخصیص ارز موثر، ستون دوم پیروزی این مطرح را بنا می‌گذارد.

پیامدها در سناریوی تشدید تحریم

افت سختی تورمی؛ تثبیت قیمت کالاهای مشمول، مانع از سرایت موج گرانی به قسمت خوراکی‌ها می‌شود.

بازسازی مطمعن عمومی؛ اعطای کالابرگ به‌گفتن کاری ملموس، مطلب جدیت دولت را در حمایتاز مردم منتقل می‌کند.

تثبیت بازار ارز؛ برتری تخصیص ارز به کالاهای کالابرگی، از جهش تقاضای غیرضروری جلوگیری می‌کند.

چالش‌های مالی؛ به‌رغم مزایا، در صورت طویل‌شدن بحران، فراهم منبع های مطرح می‌تواند سختی بودجه‌ای تشکیل کند که نیازمند راهکارهای مکمل همانند اوراق یا تهاتر است.

پیشینه تاریخی مطرح کالابرگ

از دوران جنگ تحمیلی و کوپن‌های کاغذی، تا مطرح‌های دیجیتال آزمایشی در سال‌های ۱۳۹۷ و ۱۴۰۰، کالابرگ به‌گفتن یکی از اشکال یارانه کالا، فراز و فرودهای بسیاری داشته است. ضعف شبکه توزیع، محدودیت بودجه، و نبوده است سیستم رهگیری یکپارچه، مانع از اجرای کامل آن شده می بود.

اکنون با وجود تهدید مکانیزم ماشه و ترقی زیرساخت‌های دیجیتال، وزارت اقتصاد امیدوار است این بار نسخه الکترونیکی کالابرگ، نه‌تنها اجرا شود بلکه با نظارت هوشمند، به ابزاری پایدار و کارآمد تبدیل گردد.

کالابرگ الکترونیکی در بسته مقابله مکانیزم ماشه، فراتر از یک یارانه کالایی، نشانه تحول رویکرد دولت به حمایتکار امد و مبتنی بر فناوری است. اگر اجرای دقیق، هماهنگی نهادی و فراهم مستمر منبع های مالی محقق شود، این ابزار می‌تواند ضمن افت صدمه‌پذیری معیشت در برابر سختی خارجی، آغازگر اصلاحات طویل مدت در نظام یارانه سرزمین باشد.