قانونگذار برای افرادی که در مشاغل سخت و زیان‌آور اشتغال به کار دارند به علت تحمل فشارهای روحی و روانی و آثار و پیامدهای زیانبار و صدمه‌های جسمی ناشی از اشتغال به کارهای سخت و زیان‌آور تمهیدات و مزایایی درنظر گرفته است به نحوی که با داشتن ۲۰ سال سابقه مستمر بدون شرط سنی امکان منفعت‌مندی از مزایای بازنشستگی را دارند. این چنین شاغلان این دسته کسب و کارها باید روزی ۶ ساعت و هفته‌ای ۳۶ ساعت کار کنند و اضافه کاری درمورد مشاغل سخت و زیان‌آور ممنوع است. 

افت شنوایی، ضعف بینایی، صدمه‌های جسمی و حرکتی، تشکیل مشکلات تنفسی، قلبی و عروقی، فشارهای روانی و عصبی و مسائلی از این دست از جمله پیامدها و صدمه‌های جسمی و روحی است که امکان پذیر حتی با گذشت چند سال بعد از بازنشستگی در افراد ابراز کند و ادامه یابد؛ از آن قبل ارتباط داشتن افراد با مواد خطرناک شیمیایی، مواد رادیواکتیو و مشاغل دارای سر و صدا و آلایندگی زیاد نیز آنان را در ردیف مشاغل سخت و زیان‌آور قرار می‌دهد. 

به جهت تبصره ۲ ماده ۷۶ قانون بیمه تامین اجتماعی، کارهای سخت و زیان‌آور به شغل‌هایی حرف های می‌شود که در آن‌ها عوامل فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی محیط کار غیر استاندارد بوده و فرد با انجام آن کار، سختی جسمی و روانی بیشتر از ظرفیت طبیعی را متحمل و در تاثییر آن به بیماری و عوارض آن مبتلا شود. 

کارگران معدن و استخراج، رانندگان وسایل سنگین، کارگران صنایع شیمیایی، کارگران کشاورزی، کارگران نفت‌و گاز و ساختمان، کارگران پل و تونل، کارگران در محیط‌های با آلودگی صوتی بالا، کارگران صنایع فولاد و ذوب فلزات، کارگران خدمات بهداشتی، کارگران در معرض اشعه رادیو اکتیو، کارگران خدمات شهری، کارگران آتش نشانی و خبرنگاران بخشی از مشاغل سخت و زیان‌آور به شمار می‌روال. 

ماده یک آیین‌نامه مشاغل سخت و زیان‌آور این مشاغل را که به آن‌ها سختی کار تعلق گرفته به دو دسته تقسیم کرده است: 

الف – مشاغلی که صفت سخت و زیان‌آور با ماهیت شغلی وابستگی دارد اما می‌توان با به کارگیری تمهیدات بهداشتی، ایمنی و تدبیرها فنی مناسب توسط کارفرما سختی و زیان آوری آن‌ها را حذف کرد. 

ب – مشاغلی که ماهیتاً سخت و زیان‌آور بوده و با به کارگیر تمهیدات بهداشتی، ایمنی و تدبیرها فنی کارفرما، صفت سخت و زیان آوری افت یافته اما کماکان سخت و زیان آوری آن‌ها نگه داری می‌شود. در واقع برخلاف مشاغل گروه «الف» که با بکارگیری تمهیدات ایمنی و تلاش کارفرمایان سختی کار افت می‌یابد، مشاغل گروه «ب» ماهیتا سخت و زیان‌آور می باشند و صفت سخت و زیان آوری در ذات آن‌ها وجود دارد. 

در روزهای تازه و به جستوجو صدور آرای متعارض از سوی برخی از شعب دیوان عدل اداری در خصوص ماهیت شغل آتش‌نشانی و این که آیا این شغل در زمره مشاغل سخت و زیان‌آور قرار می‌گیرد یا خیر، نوشته جهت بازدید و از بین بردن تعارض به هیات عمومی ارجاع شد که بعد از بازدید مستندات و استماع نظرات، هیات عمومی دیوان عدل با اکثریت آرا تعارض را محرز دانست. 

در این حکم آمده است: بر پایه ماده ۸۴ قانون برنامه ششم گسترش دولت موظف است مشاغل آتش‌نشانی و پرتوکاری اشعه را جزو مشاغل سخت و زیان‌آور محسوب کند و نظر به این که با حکم قانونگذار و شناسایی مشاغل آتش‌نشانی به گفتن مشاغل سخت و زیان‌آور نیازی به مطرح نوشته در کمیته استانی تشخیص مشاغل سخت و زیان‌آور نیست و اساسا کمیته مذکور نیز نمی‌تواند برخلاف حکم قانونگذار اتخاذ تصمیم کند، در نتیجه آراء صادره مبنی بر ورود شکایت به شرح مندرج در گردشکار که متضمن پذیرفتن مشاغل آتش‌نشانی به گفتن مشاغل سخت و زیان‌آور بوده، صحیح و منطبق با موازین قانونی است. 

این رأی بر پایه ماده ۸۹ قانون دیوان عدل اداری اصلاحی مصوب ۱۴۰۲/۲/۱۰ برای شعب دیوان و مراجع اداری و این چنین برای هیات‌های تخصصی و هیات عمومی در رابطه رسیدگی به ابطال مصوبات نوشته بند ۱ ماده ۱۲ این قانون در ربط با آن نوشته ملزوم الاتباع است. 

اکنون کار در معادن، کار در آتش‌نشانی، حفر قنات و چاه، کارهای مرتبط با کوره‌های مذاب، عملیات مربوط به جمع‌آوری و دفن زباله‌ها، کار در فضاهایی که ارتعاشات صوتی حاکم بر محیط بر سیستم شنوایی صدمه‌رسان است، کارهای مرتبط با سمپاشی و ضدعفونی کردن، کار غواصی که تحت سختی غیرطبیعی محیط باشد و کارهایی که در معرض تشعشات رادیواکتیو می باشند از جمله مشاغل سخت و زیان‌آور به شمار می‌روال. 

علاوه بر کارهای سخت و زیان‌آور اشکار شده مطابق مصوبات شورای عالی حفاظت فنی و موارد قبول شده توسط کمیته‌های استانی، موارد زیر نیز سخت و زیان‌آور شناخته خواهد شد: 

۱– مشاغلی که در ندامتگاه‌ها و زندان‌ها مستقیماً با زندانی ربط دارند. 

۲– مشاغلی که مستقیماً در مراکز روان درمانی با بیماران روانی مرتبط می باشند. 

۳– خبرنگاری

دقت به مشاغل سخت و زیان‌آور از اهمیت بالایی برخوردار است چون در تعداد بسیاری از کشورها این مشاغل قسمت مهمی از بازار کار را راه اندازی خواهند داد از این رو مراعات حقوق و ایمنی کارگران در این حوزه‌ها از جمله مواردی است که باید به آن دقت اختصاصی‌ای شود تا سلامت و رفاه افراد نگه داری شود. 

کارفرمایان کارگاه‌های مشمول قانون تامین اجتماعی نیز مکلفند قبل از آن که کارهای سخت و زیان‌آور را به کارگران خود محول کنند، معاینات پزشکی ملزوم را انجام داده و کارگران را به لحاظ قابلیت و توانایی جسمانی مشابه برای نوع کار بسنجند و به طور دوره‌ای معاینات پزشکی را تکرار کنند. 

کارفرما این چنین مکلف است بعد از احراز شرایط بازنشستگی بیمه شده شاغل در کارگاه وی، مطابق این آیین‌نامه معادل ۴ درصد مقدار مستمری برقراری بیمه شده نسبت به سنوات اشتغال او در مشاغل سخت و زیان‌آور را که توسط سازمان فراهم اجتماعی محاسبه و مطالبه می‌شود را به سازمان پرداخت کند. چنانچه بیمه شده شرایط منفعت گیری از بازنشستگی پیش از موعد در کارهای سخت و زیان‌آور را مطابق این آیین‌نامه احراز کند، سازمان فراهم اجتماعی مکلف است نسبت به برقراری مستمری وی از تاریخ ترک کار عمل کند. 

اسبق کار در مشاغل سخت و زیان‌آور یک و نیم برابر محاسبه می‌شود و افرادی که در مشاغل سخت و زیان‌آور و طاقت فرسا ۲۰ سال سابقه کار متوالی یا ۲۵ سال سابقه کار متناوب را داشته و حق بیمه این ایام را به سازمان تامین اجتماعی واریز کرده باشند، می‌توانند تقاضای بازنشستگی خود را اراعه کنند. 

متقاضیان بازنشستگی در مشاغل سخت و زیان‌آور جهت ثبت خواست و بارگذاری مدارک و مستندات خود می‌توانند به سامانه مشاغل سخت و زیان‌آور وزارت کار به نشانیsrk. mcls. gov. ir مراجعه و عمل کنند.