مقاله‌ای تحت گفتن «زیست گونه‌های باستانی هلیکوباکترپیلوری» “An ancient ecospecies ofHelicobacter pylori” که به همت دکتر عباس یادگار؛ دکترای تخصصی باکتری شناسی پزشکی، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و رییس آزمایشگاه مرکز تحقیقات بیماری‌های منتقله از راه آب و غذا در پژوهشکده بیماری‌های گوارش و کبد، طی یک پروژه و همکاری بین‌المللی با محققین چندین دانشگاه و مؤسسه تحقیقاتی برتر جهان در مهر ماه سال ۱۴۰۳ به چاپ رسیده می بود، در مجله Nature انتشار شد.

این مقاله در شماره ماه اکتبر ۲۰۲۴ مجله Nature که یکی از معتبرترین مجلات علمی جهان در حوزه علوم زیستی و پزشکی با ضریب تاثییر ۵۰  است، به چاپ رسید.

این مطالعه به طور مشترک توسط دانشمندان و محققین صاحب‌نام جهان در حوزه مباحث ژنومیکس، تکامل و بیماری‌زایی عفونت میکروب معده یا همان باکتری هلیکوباکتر پیلوری، نحوه زندگی، تعامل و ربط طویل این میکروب بیماری‌زا در معده انسان و ربط آن با بیماری‌های مرتبط با معده و سرطان معده انجام شد.

یادگار در خصوص اهمیت این پژوهش گفت: در این مطالعه یافته‌ها و ویژگی‌های تازه و زیاد ارزشمندی در رابطه ربط و تعامل های طویل زمان بین انسان و میکروب معده کشف و اراعه شده است.

به حرف های عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، از زمان کشف هلیکوباکتر پیلوری در سال ۱۹۸۳، این باکتری عامل نزدیک به یک میلیون مورد سرطان معده در سال و این چنین ابراز دیگر بیماری‌های مرتبط با معده انسان شامل گاستریت مزمن و زخم‌های معده و دوازدهه بوده است.

 میکروبی با بیشتر از صدهزار سال سابقه سکونت در معده انسان

نویسنده این مقاله تصریح کرد: گمان می‌رود میکروب هلیکوباکتر پیلوری در دوران ما قبل تاریخ نیز یکی از عوامل مهم ابراز بیماری‌ها و دردهای معده در انسان بوده و مطابق تحقیقات انجام شده بیشتر از صد هزار سال در معده انسان ساکن شده است.

وی این چنین در ادامه گفت: در این مطالعه، مجموعه‌ای بی سابقه از بیشتر از ۹هزار ژنوم کامل تعیین توالی شده گونه‌های هلیکوباکتر به اختصاصی هلیکوباکتر پیلوری از سراسر جهان جمع آوری و با مقصد بازدید تکامل، گسترش و شیوع واریانت‌های گوناگون این باکتری‌ها در نقاط گوناگون کره زمین مورد منفعت گیری قرار گرفت.

یادگار با اشاره به وسعت داده‌های جمع‌آوری شده فرمود: برای جمع‌آوری باکتری‌ها از سراسر جهان با شراکت دانشمندان، محققان و پزشکان حوزه‌های گوناگون علوم زیستی و پزشکی همچون میکروبیولوژی، بیماری‌های عفونی، ژنومیکس، بیوانفورماتیک، زیست‌شناسی مولکولی و تکاملی، تحقیقات سرطان و دستگاه گوارش، از بیشتر از ۲۰ سرزمین، کوششهای تعداد بسیاری انجام گرفت.

رئیس آزمایشگاه مرکز تحقیقات بیماری‌های منتقله از راه آب و غذا این چنین افزود: از ایران نیز در کل ۲۴۴ سویه هلیکوباکتر پیلوری با ویژگی‌های ژنتیکی گوناگون که طی سال‌های متوالی در بانک میکروبی آزمایشگاه تحقیقات هلیکوباکتر واقع در پژوهشکده بیماری‌های گوارش و کبد از بافت معده بیماران گوناگون کشت، جداسازی، جمع آوری و ذخیره شده بودند، در این مطالعه منفعت گیری و مورد تعیین توالی کامل ژنوم باکتری قرار گرفت. این اطلاعات با ژنوم دیگر سویه‌های هلیکوباکتر پیلوری دنیا قیاس و نتایج حاصل تجزیه و تحلیل شدند.

به حرف های نویسنده این مقاله، این مجموعه بی‌سابقه از ژنوم سویه‌های گوناگون هلیکوباکتر پیلوری به دانشمندان و محققان این امکان را می‌دهد تا با مطالعه دقیق آنها به سوال‌های بی‌شماری که در خصوص مباحث مربوط با چگونگی تعامل های، تکامل و همزیستی میکروب‌ها با انسان و این چنین روال بیماری‌زایی، اکتساب و انتقال ژن‌های بیماری‌زا در بین سویه‌های گوناگون هلیکوباکتر پیلوری نقل می باشند، با مقصد یافتن و گسترش راهکارهای پیشگیرانه و ارایه درمان‌های مناسب و کارآمد جواب دهند.

عضو هیئت علمی دانشگاه از کشف و شناسایی غیرمنتظره یک نوع زیاد نزدیک از سویه‌های هلیکوباکتر پیلوری میانه این مطالعه خبر داد و او گفت: این گونه “گونه بومی سرسخت” و یا Hardy ecospecies نامگذاری شد که بر پایه نتایج حاصل این واریانت‌ها به گمان زیاد صدها هزار سال پیش پدید آمده و همراه با انسان در سراسر نقاط و قاره‌های جهان گسترش یافتند.

به حرف های وی، نتایج مطالعه نشان داد که به طور شگفت انگیزی این گونه زیست محیطی اختصاصی معده انسان‌هایی است که رژیم غذایی آنها به طور عمده شامل گوشت یا ماهی است.

یادگار اظهار کرد: تنوع ژنتیکی که امروزه در باکتری‌های معده انسان مشاهده می‌شود، می‌تواند اطلاعات مورد قیمت و جالبی در رابطه رژیم‌های خوراکی مورد منفعت گیری اجداد و نیاکان ما فراهم کند.

رئیس آزمایشگاه مرکز تحقیقات بیماری‌های منتقله از راه آب و غذا با گفتن این که معده انسان به علت اسیدیته بالایی که دارد محیطی نامناسب برای سکونت و رشد میکروارگانیسم‌ها محسوب می‌شود، او گفت: “آنزیم اوره آز” هلیکوباکتر پیلوری محیط اسیدی اطراف باکتری را خنثی کرده و شرایط کلونیزاسیون و رشد باکتری را فراهم می‌کند.

یادگار در ادامه گفت: سویه‌های Ubiquitous هلیکوباکتر پیلوری یک پروتئین در آنزیم اوره آز خود می‌سازند که اتم‌های نیکل را درون خود جای می‌دهد. اما اکثر سویه‌های Hardy هلیکوباکتر, از جمله آنهایی که در جمعیت‌های بومی و این چنین ببرها و یوزپلنگ‌‌ها می باشند، اوره آز نوع دوم را کدگذاری کردند که به جای نیکل، اتم‌های آهن را در خود جای داده بودند.

وی در آخر گفت: مطابق یافته‌های این مطالعه، این نوع از آنزیم اوره آز به هلیکوباکتر برای زنده ماندن در معده گوشتخواران که اسیدی‌تر از معده همه چیزخواران است و این چنین امکان پذیر دسترسی بیشتری به اتم‌های آهن و دسترسی کمتری به نیکل داشته باشند، پشتیبانی می‌کند.