ماهی چهار قسط می‌دهد؛ دو میلیون برای خرید آنلاین از سرویس اعتباری یکی از پلتفرم‌های خریدوفروش، دو میلیون و ۷۰۰ هزار تومان برای قسط بانک آنلاین، پنج میلیون تومان برای یکی از صندوق‌های دورهمی خانوادگی و دو میلیون تومان برای صندوق وام محل کار. آخر ماه از دو جایی که کار می‌کند، نزدیک به ۶-۵ میلیون تومان برایش می‌ماند برای گذران زندگی. 

زندگی‌ها نسیه‌ای شده؛ برنج، شوینده، ماکارونی، روغن، وسایل الکترونیکی، لباس، کفش، کیف، طلا، لوازم بهداشتی و آرایشی و… پیش از این هم «هم‌میهن» در گزارشی درمورد فروش نسیه‌ای نان، گوشت و مرغ نوشته می بود که گریبان قشر ضعیف را گرفته و اکنون، خریدهای اقساطی بر زندگی طبقه متوسط سایه انداخته. 

شهریورماه امسال گزارشی انتشار شد که نشان داد، تمایل ایرانی‌ها به عضویت در پلتفرم‌های خرید اعتباری و قسطی در ایران روزبه‌روز زیاد تر شده و تعداد وام‌ها و مبلغ خواست‌های خرید اقساطی در دو پلتفرم با سهم بازار زیاد تر، بیشتر از ۵۰۰درصد و هزار درصد رشد داشته است. بازدید‌ها مشخص می کند، مردم اعتبارهای دریافتی را زیاد تر برای خرید گوشی، لپ‌تاپ، لوازم آرایشی و بهداشتی و پوشاک خرج می‌کنند. 

آمارها حکایت از افزایش قابل‌دقت تمایل به خرید قسطی و پرداخت وام اعتباری دارد. گزارش یکی از این پلتفرم‌های اعتباری معروف مشخص می کند که در سال ۱۴۰۲، مقدار خرید قسطی و اعتباری از این پلتفرم، ۴۷۲ درصد و مقدار وام‌هایی که برای خرید اقساطی پرداخت شده، ۵۶۶ درصد بالا رفته. سال قبل ۱۸۲ هزار و ۴۲۹ کاربر از این پلتفرم به‌صورت قسطی خرید کرده‌اند. 

یکی دیگر از این پلتفرم‌های اعتباری که در جایگاه بعدی قرار می‌گیرد، با بیشتر از سه میلیون و ۵۰۰ کاربر فعال در سال قبل، با رشد بیشتر از هزار و ۱۰۰ درصدی مبلغ خواست از طریق سرویس اعتبار اقساطی خود خبر داده است. در روبه رو بازدید کالاهای پر تقاضا برای خرید اعتباری یا قسطی مشخص می کند که رصد کاربران برای دریافت این خدمات، نشان‌دهنده افت قابل دقت قوت خرید مردم ناشی از اقتصاد تورمی است که قضیه دلواپس‌کننده‌ای به‌شمار می‌رود. 

این گزارش‌ها کمترین و بیشترین خرید از طریق اعتبار اقساطی و برتری‌بندی کاربران در خرید اعتباری کالاها را نیز اظهار کرده‌اند. بر پایه گزارش یکی از این پلتفرم‌ها، سال قبل کالاهایی همانند خودکار پنتر، پنیر فتا، اسپاگتی زر ماکارون، سیب‌زمینی و روغن سرخ‌کردنی به‌ترتیب پرطرفدارترین کالاهای خرید اعتباری بوده‌اند. پلتفرم دیگر هم در سال ۴۰۲، ارزن‌ترین خریدش مربوط به خرید اسباب‌بازی گربه به قیمت ۵۰ هزار تومان بوده است. 

رشد ۲۰۰ درصدی پرداخت وام‌های خرد

محمدحسن فرازمند، معاون مارکتینگ یکی از همین پلتفرم‌های خریدوفروش آنلاین اما نظر فرد دیگر درمورد فروش اقساطی دارد. او به هم‌میهن می‌گوید که گسترش پلتفرم‌های تسهیلگر برای خرید اقساطی و اراعه وام لزوماً ربط مستقیم با افت قوت خرید مردم ندارد. در آمریکا و تعداد بسیاری از کشورهای اروپایی، اعتبار، قسمت جدایی‌ناپذیر از زندگی مردم است و زندگی اعتباری در روزمره‌ی مردم جریان دارد. 

با گسترش فناوری‌های مالی (فین‌تک و لندتک) خرید اعتباری از طریق ابزارهای دیجیتال همانند کیف‌پول‌های الکترونیکی و خدماتی همانند (BNPL) یا «الان بخر بعداً پرداخت کن» زیاد رایج شده است. شرکت‌هایی همانند PayPal, Klarna و Afterpay این مدل‌ها را به‌صورت آنلاین در جهان اراعه خواهند داد. این چنین در این فرآیند، اعتباردهی هوشمند، با منفعت گیری از الگوریتم‌های هوش مصنوعی برای برسی اعتبار مشتریان، فرآیند خرید اعتباری و دریافت وام را ساده‌تر کرده است. 

بر پایه اظهار او، شرکت‌هایی که تسهیلگر دریافت وام یا خرید اعتباری می باشند، فرآیندهای پیچیده و کاغذبازی‌های بانکی را تا حد امکان حذف و دیجیتالی می‌کنند. از طرفی برای مطمعن از پرداخت اقساط، معارفه ضامن را حذف کرده و سابقه اعتباری را برای خرید اعتباری و چک و سفته را برای دریافت وام، جانشین ضامن کرده‌اند که همه این فرآیند هم به‌صورت آنلاین و بدون نیاز به مراجعه حضوری است. 

این آنلاین بودن، علتمی‌شود افرادی در دوردست‌ترین نقاط که به خدمات بانکی دسترسی ندارند یا از سمت بانک‌ها واجد شرایط دریافت وام نیستند، بتوانند به‌صورت آنلاین این خدمات را دریافت کنند. این دسته درواقع افرادی می باشند که احتمالا تا بحال از خدمات مالی محروم بوده‌اند و با تغیرات دیجیتال موفق شده‌اند از این خدمات منفعت گیری کنند. 

فرازمند به آمار منفعت گیری از تسهیلات اعتباری پلتفرمش اشاره می‌کند: «در سال ۲۰۲۳.۲۰۰ هزار کاربر این پلتفرم وام‌های خرد گرفتند که مجموع اعتبارهای پرداخت‌شده در این سال از طریق این پلتفرم ۷/۵ همت بوده که نسبت به سال قبل از آن ۲۰۰ درصد رشد داشته است. یقیناً این رشد به‌علت آشنا شدن زیاد تر کاربران با فناوری‌های مالی بوده است. 

در این سال ۱۲ میلیون کالا با منفعت گیری از اعتبارهایی که از طریق دیجی‌پی پرداخت شد، ازسوی کاربران خریداری شد.» بر پایه اظهار او، میانگین سنی مردانی که در سال ۲۰۲۳ از طریق این پلتفرم وام گرفتند ۳۰/۵ و میانگین سنی زنان ۲۹/۲ بوده است. پرداخت ۵۷ میلیارد تومان وام در یک‌روز و ۲۷ میلیارد تومان اعتبار در یک‌روز، رکوردهایی بوده که تا بحال به ثبت رسیده است. 

سوم آبان‌ماه امسال، مرکز پژوهش‌های مجلس خبرداد که نرخ فقر در سال ۱۴۰۲ به عدد ۳۰/۱ درصد جمعیت ایران رسیده، این عدد نسبت به سال قبل از آن ۰/۴ واحد درصد زیاد تر شده است. یعنی در سال قبل یک‌سوم از ایرانیان توانایی برآورده کردن نیازهای اساسی خود را نداشتند. مسئله قابل‌دقت این که در پنج سال قبل نرخ فقر ۳۰ درصدی تثبیت شده و پیش‌بینی می‌شود که در سال ۱۴۰۳ نیز در همین سطح باقی بماند. 

نرخ فقر در ابتدای دهه۹۰ در سطح ۲۰ درصد قرار داشت، اما بعد از سال ۹۸ باتوجه به افزایش نرخ تورم و افت رشد اقتصادی، نرخ فقر تا ۳۱ درصد بالا رفت. نرخ فقر از سال ۱۳۹۷ افزایش چشمگیری را توانایی کرد و در سال ۱۳۹۸ به ۳۱ درصد رسید. نگاهی به تغیرات نرخ فقر در ۵ سال قبل مشخص می کند که این نرخ تنها در سال ۱۴۰۱ آن هم با اختلاف ۰/۳ واحد درصدی کمتر از ۳۰ درصد بوده است. نگاهی به شاخص‌های فقر مشخص می کند، شکاف فقر از ۰/۲۸ در سال ۱۴۰۱به ۰/۲۷ در سال ۱۴۰۲ رسیده است. 

به عبارت دیگر در سال ۱۴۰۱ فقرا به‌طور متوسط نزدیک به ۷۲ درصد خط فقر درآمد داشته‌اند اما در سال ۱۴۰۲ این رقم به ۷۳ درصد رسیده است. با معیار خط فقر سال ۱۴۰۲ فقرا درآمد بیشتری نسبت به سال ۱۴۰۱ داشته‌اند، اما این افزایش درآمد جزئی بوده و برای خروج از فقر و افت نرخ فقر کافی نبوده است. بر پایه برآوردهای وزارت رفاه هم، در سال ۹۶ آمار جمعیت زیرخط فقر – فقر غذایی – نزدیک به ۱۸ میلیون نفر می بود اما به‌علت تورم و شوک‌های سال‌های ۹۷ و۹۸، این آمار به بیشتر از ۲۶ میلیون نفر در آخر سال ۹۸ رسید. بازدید‌ها مشخص می کند در آخر سال ۱۴۰۰، نزدیک به ۳۲ میلیون نفر در زیر خطر فقر قرار دارند. 

همیشه در نقطه صفر

تبلیغ فروش اقساطی به بازار خدمات هم رسیده، خدمات زیبایی و دندانپزشکی هم در همین گروه قرار گرفته است؛ اعتبار ۳۰ میلیون تومان با بازپرداخت ۱۲ ماه، همراه با سفته الکترونیکی، محتوای تبلیغ یکی از همین تسهیلات پرداختی است. اعتبارهای پنج میلیون تومانی برای خرید مواد غذایی، پرداخت در چهار قسط بدون نیاز به ضامن و وثیقه. بازدید فروش اعتباری پلتفرم‌های خریدوفروش آنلاین مشخص می کند، بیشتر از همه مردم برای خرید لوازم اولیه زندگی و مواد غذایی، قسطی عمل می‌کنند. 

مریم، هفت سالی است که به تنهایی در تهران زندگی می‌کند و نزدیک سه‌سال است که زیاد تر خریدهایش را قسطی انجام می‌دهد. او مشتری همیشگی فروشگاه‌های آنلاین و سرویس‌های اعتباری است؛ شرایطی که زیاد برایش مطلوب نیست، هرچند تبدیل خرید مایحتاجش می‌شود: «همین امروز فکر می‌کردم که درآمدم نسبت به چهار سال پیش، زیاد تر شده اما اضطرابم بالاتر رفته، چون قسمت بسیاری از درآمدم را برای اجاره‌خانه و پرداخت قسط هزینه می‌کنم؛ قسط رهن امسال خانه. نصف درآمدم برای این خرج‌ها می‌رود و هر چه می‌ماند برای خریدهای الزامی زندگی‌ام صرف می‌شود. 

همه اینها در شرایطی است که سال تازه باید باز هم برای رهن خانه پول قرض کنم و درنهایت نه خانه‌دار می‌شوم، نه وضع اقتصادی‌ام بهتر می‌شود. رهن خانه‌ام ۲۵ درصد افزایش داشته و اجاره‌ام از یک میلیون و ۵۰۰ هزار تومان، به چهار میلیون تومان رسیده. مقدار حقوقم اما رشد خاصی نداشته است.» مریم دوشغله است، یک‌جا معلم است و جای دیگر، کارمند یک مجموعه فرهنگی: «بعد‌انداز را که فراموش کرده‌ام و نمی‌دانم که حقوق ماهانه‌ام کفاف یک‌ماه را می‌دهد یا نه. به همین علت است که تلاش می‌کنم بخشی از خریدها را اقساطی انجام دهم تا به‌یکباره سختی اقتصادی به من داخل نشود.» 

او می‌گوید که برای مدیریت مصرف، هزینه‌ها جانبی را کاملاً حذف کرده، همانند سفر و خریدهای سنگین، با این حال تا این مدت نتوانسته بخشی از وسایل خانه‌اش را بخرد: «اکثر خریدهایم را قسطی انجام می‌دهد، همین الان ماشین لباسشویی‌ام خراب است و جاروبرقی ندارم، اما نمی‌توانم قسطی بخرم، سرویس‌های اعتباری مختصر‌زمان می باشند، برای مثالً چهار قسط، به این علت باید برای مثالً ماهی پنج، شش میلیون تومان پول قسط بدهم که برایم سنگین است.» 

به حرف های این کارمند، خرید قسطی هم خوب است، هم بد؛ بد از این جهت که آدم را محدود می‌کند روی خرید کالاهای مشخصی که بتواند از بعد قسط‌هایش برآید: «دو، سه سالی است که به وضوح خرید اقساطی من ۱۰ برابر شده، به هر حال این نوع خریدها حاشیه امنی تشکیل می‌کند، اما از نظر روانی صدمه‌زاست. چون همه زندگی من قسطی شده، آن‌هم برای خرید کالاهای عادی و اولیه. من هیچ‌زمان لباس قسطی نمی‌خریدم، اما اکنون می‌خرم. 

اطرافیان می‌گویند افرادی که مهاجرت می‌کنند باید از صفر اغاز کنند، اما همین اکنون هم ما هر روز از نقطه صفر اغاز می‌کنیم و در همین نقطه هم می‌مانیم. درجا می‌زنیم و هیچ‌زمان نمی‌توانیم بعد‌انداز کنیم. حتی نمی‌توانیم به یک دندانپزشکی مراجعه کنیم، با این که زیاد از دندانپزشکی‌ها شرایط پرداخت قسطی هم دارند.» 

او از این حالت خسته شده است: «قبلاً خانواده‌ها برای اندوخته‌گذاری یا خرید خانه وام می‌گرفتند، آن‌ها زیربار خریدهای قسطی به‌شکلی که ما انجام می‌دهیم نمی‌روال. اعتقاد دارند که اگر پول خرید وسیله‌ای را داشته باشیم، آن را می‌خریم و پولش را نداشته باشیم، نمی‌خریم. جوانان زیاد تر به سمت خرید اعتباری می‌روال و انگار در منجلابی دچار شده‌اند.» 

استرس همیشگی پرداخت قسط

سمیرا هم کارمند است، او علاوه بر کار ثابت هرروزه‌اش، یک کار شیفت شب هم دارد؛ از ساعت ۱۲ تا ۳ بامداد و می‌گوید که با دو حقوق هم درنهایت ناچار می‌شود برخی از خریدهایش را قسطی بخرد: «من همیشه از خریدهای قسطی فراری بودم، تا زمان‌ها سمت وام و خرید قسطی نمی‌رفتم. با این که در خانواده کارمندی بزرگ شده‌ام که سال‌ها مشغول پرداخت قسط تلویزیون، ماشین لباسشویی، خانه و… بوده‌اند.» او اکنون زیربار خریدهای قسطی رفته: «یک وقتی به خودم آمدم دیدم برای خرید یک وسیله، باید چند ماه پول بعد‌انداز کنم، موقع خرید که می‌شد، قیمتش بالاتر می‌رفت. 

به همین علت تصمیم گرفتم هم از بانک وام بگیرم، هم خریدهای اعتباری کنم. توانایی بدی هم نبوده است، سودش کم است و کم کم پولش را پرداخت می‌کنم. از همین طریق یک موبایل خریدم. واقعاً هم توانایی خرید موبایل را به یک‌باره نداشتم و خرید قسطی به من پشتیبانی کرد.» او اکنون دو قسط پرداخت می‌کند؛ یکی قسط وام بانک و فرد دیگر قسط موبایلی که خریده. با این حال می‌گوید که خرید اعتباری همانند چاه ویل است، واردش که می‌شوی سخت می‌توانی خارج شوی: «شرایط اقتصادی به طوری است که ناگزیر باید به سمت خریدهای قسطی رفت، یقیناً فروشگاه‌ها و خود سرویس‌های اعتباری هم آدم را در این ورطه می‌اندازند. 

خانواده من هیچ‌زمان زیربار این خریدها نمی‌روال و اعتقاد دارند که برای نیازهای روزمره نباید قسط داد اما نسل جوان‌تر چاره‌ای ندارد.» پرداخت این قسط‌ها، استرس‌های سمیرا را بالا برده؛ درآمدش کم است و خریدهایش زیاد: «به‌نظر می‌رسد نیازهای روزمره را هم از طریق همین سرویس‌های اعتباری تهیه کنم.» 

بدهکار همیشگی

علی، کادوی تولد همسرش را قسطی خریده و می‌گوید برایش سخت می بود که پنج میلیون تومان را در یک بار پرداخت کند: «علت خریدهای قسطی، مطمعن نداشتن از آینده است. زندگی آنقدر نوسان دارد که جرأت نمی‌کنیم خرج‌های بالا داشته باشیم.» علی مترجم است و از حالت فروش کتاب خبر دارد: «حتی کتاب‌ها هم قسطی شده‌اند، قیمت کتاب بالا رفته و مردم نمی‌خرند، به همین علت کتابفروشی‌ها امکان خرید قسطی را فراهم کرده‌اند. به هر حال هنگامی یک پولی را در چند قسط پرداخت می‌کنی، سختی کمتری حس می‌کنی.» 

او می‌گوید، در اطرافش افرادی را می‌شناسد که همه خریدهای آشپزخانه و سوپرمارکتی را از سرویس‌های اعتباری انجام خواهند داد و سپس در چهار قسط پرداختش می‌کنند؛ برای مثالً ۱۰ میلیون تومان خرید می‌کنند و به‌مرور زمان بعد خواهند داد: «فردی را سراغ ندارم که از این سرویس‌های اعتباری و خریدهای قسطی منفعت گیری نکند. اطرافیانم همه به این شکل خرید می‌کنند.» 

علی می‌گوید که خریدهای قسطی در دهه ۶۰ ترویج بسیاری داشت، سرزمین در حالت جنگ و نبوده است نقدینگی می بود و مردم زیاد از خریدهایشان را قسطی انجام می‌دادند، در دهه‌های ۷۰ و ۸۰ اما فروش قسطی زیاد کم شد، جمعیت زیاد شده می بود و مردم به هم مطمعن نداشتند و اکنون با سرویس‌های دیجیتالی که همه مشخصات افراد را دارند، مجدد خریدهای قسطی به زندگی افراد بازگشته است: «در دوره جنگ به‌علت فقر و کوچک شدن سفره، مردم قسطی خرید می‌کردند و اکنون مجدد در حالت شبیه قرار گرفته‌اند. 

الان هم سفره‌ها کوچک شده، فقر شدت گرفته و مردم توانایی خرید برخی از کالاهایشان را به‌صورت نقد ندارند.» او می‌گوید که این حالت همیشه افراد را عقب و بدهکار نگه می‌دارد: «قبلاً افراد برای کالاهای اساسی و بزرگ بدهکار می‌شدند ولی اکنون برای خرید سوپرمارکتی یا وسایل کوچک الکترونیکی. خریدهای قسطی به‌هرحال زندگی را آسان‌تر کرده، اما پرداخت اقساط از نظر روانی صدمه‌زاست. ما به‌طور مداوم به فکر پرداخت قسط‌ها هستیم و دخل‌وخرج‌مان به هم نمی‌خورد.» 

کالاهای نامرغوب در فروش قسطی

شروین اما نظر فرد دیگر دارد. او می‌گوید که خریدهای قسطی زیاد بد نیست و درنهایت به خریدار و فروشنده پشتیبانی می‌کند و علترونق اقتصادی می‌شود؛ افراد با پول کم، می‌توانند خرید بیشتری داشته باشند: «در این شرایط خریدار و فروشنده سود می‌کنند. در همه جای دنیا هم این قضیه مرسوم است، آن‌ها با کارت‌های اعتباری، خرید می‌کنند و خرد خرد آن را برمی‌گردانند. 

یقیناً این کار در ایران چندان رایج نیست؛ چراکه ارامش اقتصادی وجود ندارد و قیمت پول به‌طور مرتب کم می‌شود؛ به این علت برای فروشنده سخت است که بخواهد اقساط طویل مدت بدهد. همین قضیه جهت می‌شود تا سرویس‌های اعتباری آنلاین تشکیل شود و افراد از آن طریق خرید کرده و در مختصر‌زمان قسط آن را پرداخت کنند.» او می‌گوید که چندین دفعه از سرویس‌های اعتباری، خرید قسطی کرده با این حال انتقاداتی هم به این سیستم دارد: «مشکلی که در بازار فروش قسطی وجود دارد این است که فروشنده دسته‌چک کارمندی می‌خواهد، یا این که در فروشگاه‌های آنلاین، طبق معمولً کالاهای نامرغوب برای فروش گذاشته می‌شود تا فروشنده زیان نکند، در این شرایط خرید قسطی با محدودیت روبه رو می‌شود. ساعت‌ها باید بگردم تا کالای مورد نیازم را اشکار کنم.» 

نیاز کاذب

زهره ۴۰ساله است و دوشغله. همین اکنون سه قسط می‌دهد؛ یک میلیون تومان برای سرویس اعتباری، دو میلیون و ۷۰۰ هزار تومان برای وام ۳۰ میلیون تومانی یکی از بانک‌ها، پنج میلیون تومان برای یک صندوق دورهمی دوستانه برای ۱۰۰ میلیون تومان و دو میلیون تومان برای صندوقی در محل کار او. او ماهانه بالای ۱۰ میلیون تومان قسط می‌دهد و دیگر پولی برای خریدهای دیگر نمی‌ماند. 

زیاد تر وام‌ها را هم برای خریدهای الزامی زندگی خرج کرده: «قبلاً یکی، دو بار از بانک وام گرفته بودم، یقیناً مبالغ زیاد کم، یک‌بار پنج میلیون تومان و یک‌بار هم ۱۰ میلیون تومان. جز وام بانک، گزینه فرد دیگر برایم وجود نداشت تا این که در محل کارم فهمید شدم زیاد از همکاران از طریق سرویس‌های اعتباری خرید می‌کنند؛ تی‌شرت، کفش، حوله، وسایل آشپزخانه، وسایل بهداشتی، کرم ضدآفتاب و خریدهای سوپرمارکتی. من هم عمل کردم. اکنون به‌طور همیشگی به فکر خرید قسطی هستم و آن را به‌گفتن یک گزینه در نظر دارم؛ گزینه‌ای برای خرید زیاد تر کالاهایی که احتمالا آنقدر هم به آن‌ها نیاز ندارم.» 

در کنار خریدهای قسطی، فروش کالاهای دست دوم هم رونق بسیاری دارد؛ کالاهایی که احتمالا در قبل در کنار سطل آشغال اشکار می‌شد و اکنون در پلتفرم‌های فروش کالا فروخته می‌شود، بازارش هم پررونق است. آگهی فروش آن‌ها را می‌توان روی این سایت‌ها دید؛ جعبه خالی، ۲۰ هزار تومان، عروسک دست دوم، ۱۰۰ هزار تومان، دبه دسته دوم ۱۳ هزار و ۵۰۰ تومان، کتاب تست کنکور، ۱۱۰ هزار تومان، قاب موبایل دست دوم ۱۲۰ هزار تومانی، رژلب منفعت گیری‌شده ۱۶۰ هزار تومان، دمپایی منفعت گیری‌شده ۸۰ هزار تومان و لباس زیر در حد نو ۳۰۰ هزار تومان. 

محرومیت و محدودیت مدام

سمیه توحیدلو، دانش‌آموخته جامعه‌شناسی گسترش و اقتصاد در دانشگاه تهران و عضو هیئت‌علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی است. او به هم‌میهن می‌گوید که طبیعتاً هنگامی شرایط اقتصادی تشدید شود، تورم بالا می‌رود و به‌تبع‌آن مقدار اشتغال پایین می‌رود، مردم برای تامین نیازهای روزمره‌شان با مشکل روبه رو خواهد شد. 

در این چنین شرایطی نه‌تنها در جامعه ایران، بلکه در همه کشورهای جهان، مردم دیگر سراغ اندوخته‌گذاری‌های طویل مدت و کلان نمی‌روال. شما هنگامی می‌دانید که سپس از صرفه‌جویی زیاد، درنهایت می‌توانید یک وسیله برقی بخرید، ترجیح می‌دهید همان پول را در لحظه، تبدیل به یک وسیله مصرفی کنید. حتی امکان پذیر آن کالا ماندگاری چندانی هم برای شما نداشته باشد. 

به حرف های توحیدلو، این نوع حرکت، ویژگی اقتصاد رفتاری در جوامعی است که به‌علت تورم، وسع اقتصادی‌شان نمی‌رسد، به این علت طبیعی‌ترین اتفاق این است که در جامعه ما افراد اندوخته‌گذاری مهم زندگی و خرج‌های کلان‌شان را به تعویق بیاندازند؛ سال‌ها است که این چنین رفتاری مشاهده می‌شود. این عضو هیئت‌مدیره انجمن جامعه‌شناسی ایران معتقد است که این حرکت، خانواده‌ها را دچار فرسایش و مشکلاتهای بسیاری می‌کند: «طی این حرکت افراد خرید ماشین، خانه و ملزومات مهم‌شان را به تعویق می‌اندازند و از جایی به‌سپس خانواده‌ها دچار مشکل خواهد شد، به همین علت است که می‌گویند تورم چندرقمی پی‌درپی، خانواده‌ها را دچار مشکل و در آخر بحرانی می‌کند. 

رسیدن به نقطه بحران، نقطه مهمی برای جامعه است.» او به مسئله فرد دیگر دقت می‌کند؛ این که خانواده‌ها برای خرید گوشت، مرغ و لبنیات که مدام با افزایش قیمت روبه رو خواهد شد، چاره‌ای جز رو آوردن به خریدهای قسطی ندارند: «در سرزمین شش دهک اول جامعه زیر فقر نسبی قرار دارند و این در شرایطی است که هر روز به قیمت کالاها افزوده می‌شود، در این شرایط وسع خانواده به خرید زیاد از این کالاها نمی‌رسد و چاره‌ای نخواهد داشت جز این که این کالاها را حذف کند یا به‌صورت اقساطی بخرد. 

در روبه رو وقتی‌که در جامعه تقاضایی وجود داشته باشد، اهالی کسب‌وکار قیمت کالا را به‌طوری‌که به سود‌شان باشد، تعیین می‌کنند و شرایط خرید قسطی و اعتباری را برای افراد فراهم می‌کنند. این روش در همه کشورها مرسوم است، با این تفاوت که یک زمان این قسط‌ها برای خریدهای کلان بوده و اکنون برای خریدهای خرد.» مسئله فرد دیگر که از سوی این جامعه‌شناسی گسترش و اقتصاد نقل می‌شود این است که خریدهای اقساطی، افراد را در دام محرومیت و محدودیت مدام قرار می‌دهد؛ 

این چرخه وقتی شکسته می‌شود که یک پشتیبانی مالی اختصاصی برای فرد فراهم شود که طبق معمولً این اتفاق نمی‌افتد: «افراد با خریدهای قسطی، از آینده شغلی‌شان منفعت گیری می‌کنند تا امروزشان را بگذرانند، خریدهای قسطی، نتیجه ورشکستگی زندگی و ناترازی در مصرف است که مدام تکرار می‌شود و گسترش اشکار می‌کند. مسئله دیگر در رابطه روابط کار است، هنگامی فرد از درآمد اینده خودش منفعت گیری می‌کند، به این علت به شغل و درآمد ناشی از آن هم وابسته می‌شود و به هیچ‌وجه نمی‌تواند آن را رها کند. 

در این شرایط، فرد قوت تصمیم‌گیری برای آینده را ندارد، کارگر به سمتی می‌رود که در هر شرایطی کار او را نگه می‌دارد و در این حالت این کارفرماست که برنده می‌شود. آن‌هم در شرایطی که در روابط کار، تشکلات صنفی و پیگیری‌های حقوقی هم وجود ندارد، به این علت کارگر حتی اگر بیمه‌اش نکنند یا حقوقش کافی نباشد و به‌موقع هم پرداخت نشود، باز هم می‌ایستد و کار می‌کند و این چرخه را ادامه‌دار می‌کند.» 

تشدید فقر

به باور توحیدلو، خریدهای قسطی جاری، خوردن از آینده است و فرد را در یک بدهکاری همیشگی قرار می‌دهد؛ این قضیه با وقتی‌که فرد عمل به خرید خانه می‌کند متفاوت است، در آن شرایط، افراد بعد‌انداز معکوس می‌کنند، یعنی اول پول را می‌گیرند و سپس پرداخت می‌کنند. اما حالت جاری، متفاوت است و اثرات اجتماعی در قسمت کلان این چنین روابط بین‌فردی دیده می‌شود، در کل هم برنامه‌ریزی‌های زندگی را به‌هم می‌ریزد. 

توحیدلو که پژوهشگر حوزه‌های جامعه‌شناسی اقتصادی هم است، می‌گوید که هنگامی خریدها قسطی می‌شود افراد دیگر نمی توانند بعد‌اندازی داشته باشند، یقیناً این قضیه تا وقتی قابل قبول است که تبدیل فقیرتر شدن افراد نشود و مازاد بر مصرف در سبد درآمد، پولی وجود داشته باشد، یعنی بعد‌اندازی وجود دارد و از این بعد‌انداز می‌توان خرید قسطی انجام داد. 

به حرف های او، مصرف مهم افراد شامل خوراک، سرپناه، پوشاک و… است، افراد بر پایه درآمدشان در این عرصه هزینه می‌کنند و از آنجا به‌سپس، درمورد دیگر هزینه‌ها تصمیم‌گیری می‌کنند. هنگامی مقدار هزینه‌ها کفاف نیازها را ندهد، فرد از مصارف دیگر همانند مصارف فرهنگی، تفریحی و رفاهی فاکتور می‌گیرد یا برای تامین آن عمل به خریدهای قسطی می‌کند به این علت به‌طور مداوم فقیرتر می‌شود. 

فقیرتر شدن وقتی اتفاق می‌افتد که یک ناترازی در درآمد و هزینه‌های خانوار دیده شود. اگر در کشورهای گوناگون خریدهای اعتباری وجود دارد، برای مازاد بر مقدار نیاز کف و حداقلی‌ها است که برای این قسمت می‌توان برنامه‌ریزی کرد اما این که فردی مصارف اولیه‌اش را به‌صورت قسطی بخرد، به‌معنی فقیرتر شدن است. بر پایه اظهار توحیدلو، این نوع از زندگی به‌صورت سیستماتیک فقر آینده را از فقر امروز زیاد تر می‌کند و به‌راحتی هم نمی‌توان از این چرخه خارج شد.