نزدیک به ۵ سال از ورود ایران به لیست سیاه FATF می‌گذرد و با وجود تحریم، اقتصاد زیان قابل‌توجهی ثبت کرده‌است. برای خروج از لیست سیاه این سازمان دو نگاه وجود دارد، یکی معتقد است؛ بدون حل تحریم آمریکا، این نوشته بی‌منفعت است، اما برخی اعتقاد دارند؛ ماندن در لیست سیاه، هم بر شدت تحریم‌ها افزوده و اثرگذاری تحریم‌ها را پررنگ‌تر از قبل کرده‌است.

در ماه‌های قبل، همزمان با اغاز به‌کار دولت چهاردهم، تلاش برای از بین بردن تحریم‌ها و خروج از لیست سیاه FATF مجددا اغاز شده‌است. به حرف های عبدالناصر همتی، وزیر اقتصاد، وقتی‌که ما در حال مبارزه با پولشویی هستیم و مقررات را اجرا می‌کنیم، درست نیست به علت ماندن در لیست سیاه FATF با تهمت پولشویی روبه رو شویم.

می‌توان او گفت؛ در سال‌های قبل تحریم‌ها و وجود در لیست سیاه FATF از مانع ها مهم بر سر راه تجارت و به‌جستوجو آن گسترش اقتصادی بوده‌اند، اگرچه این ۲ مانع در ظاهر شبیه به‌نظر می‌رسند، اما تفاوت‌های اساسی دارند و حل هرکدام نیازمند راهبردی جداگانه است. به‌صورت کلی وجود در لیست سیاه FATF علتمی‌شود تعداد بسیاری از بانک‌های خارجی حتی بدون وجود تحریم‌های بین‌المللی، ریسک همکاری با ایران را بالا بدانند. تحریم‌ها علتقطع دسترسی ایران به سیستم بانکی بین‌المللی شده‌است. این تحریم‌ها، حتی اگر ایران از لیست‌سیاه FATF خارج شود، هم چنان محدودیت‌های شدیدی بر مبادلات بانکی اعمال می‌کند. به حرف های ولی‌الله سیف، رئیس‌کل اسبق بانک‌مرکزی، خروج از لیست سیاه FATF حتی در صورت تداوم تحریم‌ها این امکان را فراهم می‌کند که همسایگان ما همانند عراق بتوانند بدهی خود را به‌صورت رسمی تسویه کنند. در حال‌حاضر کارشناسان اعتقاد دارند؛ از بین بردن هرکدام از این مانع ها به راهکار‌های جداگانه‌ای نیاز دارد و و دولت نیز به‌جستوجو از بین بردن این مانع ها است.

دو مانع بزرگ تعامل های مالی

اگرچه تحریم‌ها و وجود در لیست‌سیاه FATF هر دو مانع ها مهمی بر سر راه اقتصاد ایران می باشند، اما تفاوت‌های بنیادینی بین این دو وجود دارد. می‌توان او گفت؛ تحریم‌های بانکی ابزار‌هایی سیاسی و اقتصادی می باشند که توسط سرزمین‌ها یا سازمان‌های بین‌المللی برای اعمال سختی بر یک سرزمین وضع خواهد شد.

این تحریم‌ها طبق معمول با مقصد محدود‌کردن دسترسی سرزمین مقصد به منبع های مالی و تجاری اعمال خواهد شد و تاثییر مستقیم و سریع بر اقتصاد دارند. برای مثال، قطع دسترسی ایران به شبکه سوئیفت، مسدودسازی دارایی‌ها و ممنوعیت همکاری با بانک‌های بین‌المللی، از پیامد‌های مستقیم تحریم‌های بانکی می باشند. از بین بردن تحریم‌ها نیز وابسته به تغییرات سیاسی و دیپلماتیک است و طبق معمول به توافق‌های بین‌المللی همانند برجام نیاز دارد.

در روبه رو FATF (گروه اختصاصی عمل مالی) یک نهاد بین‌المللی است که با اراعه پیشنهاد‌هایی، از سرزمین‌ها می‌خواهد قوانین و مقرراتی برای مبارزه با پولشویی و تامین مالی تروریسم تصویب و اجرا کنند. وجود در لیست‌سیاه FATF به این معناست که یک سرزمین به علت نبوده است شفافیت مالی و عدم‌مراعات استاندارد‌های جهانی، پرریسک شناخته می‌شود.

این نوشته علتمی‌شود بانک‌ها و موسسات مالی خارجی، حتی در غیاب تحریم‌ها، تمایلی به همکاری با آن سرزمین نداشته باشند. تفاوت مهم دیگر این است که از بین بردن مانع ها FATF به عمل های داخلی سرزمین بستگی دارد. اصلاح قوانین، شفاف‌سازی تراکنش‌های مالی و اجرای استاندارد‌های بین‌المللی می‌تواند به خروج از لیست سیاه FATF منجر شود، اما در رابطه تحریم‌ها، سرزمین مقصد طبق معمول نمی‌تواند به تن‌هایی آنها را از بین بردن کند و این مساله به مذاکرات و تغییرات در سیاست خارجی وابسته است.

تلاش برای تسهیل مبادلات مالی

در ماه‌های قبل دولت چهاردهم در تلاش بوده تا در مسیر از بین بردن تحریم‌ها و خروج از لیست‌سیاه FATF قدم بردارد. برای مثال عبدالناصر همتی درمورد وجود در لیست سیاه FATF او گفت: «وقتی‌که ما در حال مبارزه با پولشویی هستیم و مقررات را اجرا می‌کنیم، درست نیست به علت ماندن در لیست سیاه FATF با تهمت پولشویی روبه رو شویم.» او در این‌باره ادامه‌داد: «وجود در لیست سیاه اف‌ای‌تی‌اف، به تحریم‌های آمریکا مشروعیت می‌دهد؛ ما چرا باید به این تحریم‌ها مشروعیت بدهیم؟»

خروج از لیست سیاه FATF می‌تواند سیگنالی مثبت به جامعه جهانی ارسال کند که ایران مایل به اصلاحات اقتصادی است. حتی سرزمین‌هایی همانند روسیه و ونزوئلا که تحت‌تحریم‌های شدید قرار دارند، تلاش می‌کنند تا از ورود به لیست سیاه FATF جلوگیری کنند. علت این کار روشن است؛ ورود به لیست سیاه نه تن‌ها تعامل های بانکی را سخت‌تر می‌کند، بلکه پیامد‌های بلندمدتی بر مطمعن جهانی به نظام مالی آن سرزمین دارد، بااین‌حال باید دقت کرد؛ حل مساله FATF یک پروسه طویل زمان است.

از تصویب قوانین داخلی گرفته تا اجرای دقیق آنها و جلب‌مطمعن جامعه بین‌المللی، نیازمند زمان، منبع های و اراده سیاسی است، با این‌حال شواهد مشخص می کند؛ دولت ایران از زمان‌ها پیش، بخشی از عمل های ملزوم برای از بین بردن مانع ها FATF را اغاز کرده‌است.

هزینه وجود در لیست سیاه

می‌توان او گفت؛ در حال‌حاضر روبه رو ایران با FATF یکی از مسائل کلیدی در سیاستگذاری اقتصادی و دیپلماتیک سرزمین است. عدم‌همکاری با این نهاد بین‌المللی، سرزمین را در وضعیتی قرار می‌دهد که هزینه‌های اقتصادی و تجاری قابل‌توجهی به‌جستوجو دارد. بانک‌ها و تجار خارجی به علت ریسک بالای همکاری با ایران، ناچار به اتخاذ تدبیرها سختگیرانه و افزایش هزینه‌ها می باشند. این عمل های نه تنها تجارت خارجی را دشوارتر می‌کند، بلکه علتمی‌شود تجار ایرانی اطلاعات بیشتری درمورد منشأ اموال و مالکان واقعی اراعه دهند.

علاوه‌بر این، قرارگرفتن در لیست سیاه FATF، دسترسی ایران به نظام مالی جهانی را محدودتر می‌کند و به انزوای زیاد تر سرزمین دامن می‌زند. برای جلوگیری از این پیامد‌ها و افت سختی‌های سیاسی، رویکرد تعامل فعال و دیپلماتیک الزامی به‌نظر می‌رسد. یکی از راهکار‌های موثر، منفعت گیری از روابط ایران با سرزمین‌هایی همانند چین و روسیه است که نقش پررنگی در FATF دارند. همکاری با این سرزمین‌ها می‌تواند سختی‌های سیاسی علیه ایران را افت دهد و جایگاه سرزمین را ارتقا دهد. بعد از خروج آمریکا از برجام برخی از فعالان در عرصه سیاست ایران بر افزایش سطح تجارت با سرزمین‌های شرقی اصرار کرده‌اند؛ این در حالی است که وجود در لیست سیاه FATF جهت‌شده تا تاملات مالی ایران با سرزمین‌هایی همانند چین و روسیه نیز با چالش‌های چشمگیری روبه رو شود.

یک قدم مثبت و اثرگذار

ولی الله سیف، رئیس کل اسبق بانک‌مرکزی، درخصوص حالت روابط بانکی بین‌المللی ایران او گفت: «در حال‌حاضر، روابط بانکی بین‌المللی ما به طور کامل قطع است. سرزمین‌های دوست یا سرزمین‌هایی که اکنون با آنها روابط داریم، در صورتی‌که از سوی FATF مشکلی وجود نداشته‌باشد، می‌توانند برخی از مبادلات بین‌المللی ما را تسویه کنند. بااین‌حال، این راه حل کامل نیست و نمی‌تواند مشکل را به طور کامل حل کند. هرچند این یک قدم مثبت محسوب می‌شود که آثار مثبتی به‌همراه دارد. برای عادی سازی ارتباطات بانکی ما در سطح بین‌المللی، نیازمند چند عمل اساسی هستیم. یکی از این عمل های، مراعات استاندارد‌های گزارشگری مالی و فرد دیگر، استاندارد‌های حاکمیت شرکتی در بانک‌ها است.

این عمل های باید کم کم و قدم به قدم اجرا شوند. حتی اگر همه تحریم‌ها برداشته شود، بدون اجرای این اصلاحات، مشکلات بانکی هم چنان پابرجا خواهند می بود.» او درمورد حالت مبادلات ایران در صورت خروج ایران از لیست سیاه FATF بدون از بین بردن تحریم‌های بین‌المللی گفت: «در این‌صورت، مبادلات ما با سرزمین‌هایی همانند چین و روسیه یا سرزمین‌های شبیه آنها آسان‌تر خواهدشد، این چنین روابط با سرزمین‌های همسایه نیز می‌تواند بهبود یابد. یقیناً سرزمین‌هایی که از تحریم‌های آمریکا تبعیت می‌کنند، حتی بعد از از بین بردن تحریم‌ها امکان پذیر تغییری در رفتارشان با ما تشکیل نکنند، اما برای مثال در رابطه عراق، اگر روابط فعالی داشته باشیم، امکان تسویه مبادلاتمان فراهم خواهدشد. این، تفاوت‌هایی است که در این شرایط تشکیل می‌شود.»

در مسیر افت هزینه مبادلات تجاری

در این چنین شرایطی می‌توان او گفت؛ تحکیم نظام اقتصادی داخلی با تدوین و اجرای قوانین شفاف و موثر در عرصه مبارزه با پولشویی و تامین مالی تروریسم، نشان‌دهنده عزم جدی ایران در مراعات استاندارد‌های بین‌المللی خواهد می بود. علاوه‌بر این، منفعت گیری از ظرفیت‌های حقوقی همانند حق‌شرط، می‌تواند در تصویب لوایح مرتبط با FATF پشتیبانی‌کننده باشد؛ رویکردی که ایران در پذیرفتن کنوانسیون‌هایی نظیر مریدا نیز اتخاذ کرده‌است. در کل، رویکردی مبتنی بر تعامل و اصلاحات داخلی، علاوه‌بر افت هزینه‌های تجاری و بهبود روابط اقتصادی با دیگر کشورها، می‌تواند شفافیت اقتصادی داخلی را افزایش دهد و جایگاه ایران را در نظام مالی جهانی تحکیم کند. این تصمیم یک انتخاب راهبردی است که می‌تواند مسیر گسترش اقتصادی سرزمین را تسهیل کند.