سیاست خارجی، ربط با دیگر کشورها، از بین بردن تحریم‌ها و از بین بردن مانع ها صادرات و واردات در یک سو و بار انتظار از دولت برای اجرای سیاست‌های مهار تورم، از نظر دیگر، دولت چهاردهم را با انتظاراتی بزرگ رو به رو کرده است. 

طبقه متوسط در ایران که به باور زیاد تر کارشناسان رکن مهم رشد و گسترش سرزمین می باشند در شرایطی بحرانی قرار دارند و بیم آن می‌رود این طبقه به مرحله حذف کامل برسند. با دقت به این شرایط سوال‌هایی نقل است از جمله این که پیامد کوچک و نحیف شدن طبقه متوسط برای جامعه چیست و احیا طبقه متوسط چطور امکان پذیر؟ ناصر ذاکری، کارشناس ارشد رشد و گسترش اقتصادی و تحلیلگر مسائل اقتصادی، به این سوال‌ها جواب داده است:

در حال برگشت به نظام ارباب رعیتی هستیم 

ناصر ذاکری او گفت: «از نظر تئوریک این یک نوشته مهم است که ابعاد قشر متوسط جامعه چه مقدار باشد و حتی این نوشته به گفتن ابزار و شاخصی برای سنجش مقدار گسترش مورد منفعت گیری قرار می‌گیرد. یعنی اگر جریان گسترش سالم در سرزمین شکل بگیرد، قطعا به افزایش طبقه متوسط منتهی می‌شود. طبیعتا تا پیش از شکل گیری جریان‌های گسترش محور ناظر جوامع ارباب رعیتی بودیم.

جامعه‌ای که یک گروه را اربابانش راه اندازی می‌دادند که بچه‌های آن‌ها هم اربابند و از بدو تولد امتیازاتی دریافت می‌کنند. جامعه رعیتی هم زیر سلطه ارباب‌ها در طبقه پایین قرار می‌گیرند و به ندرت این امکان وجود دارد که رعیت‌ها بتوانند جهش کرده و سطح خود را ارتقا دهند.

اما هنگامی جریان گسترش اغاز می‌شود، یک طبقه متوسط کم کم شکل می‌گیرد. در نتیجه نخبگانی از طبقه‌های متوسط و ضعیف درس می‌خوانند و رشد می‌کنند. به همین علت هم طبقه متوسط شهری رشد کرده و روز به روز پیشرفت بیشتری می‌کند. این همان اتفاقی است که در تاریخ رخ داده و بورژوا‌ها رشد کرده آمدند و سهم خود را در اقتصاد افزایش داده اند؛ به این علت رشد طبقه متوسط اهمیت بسیاری دارد. یقیناً این هم مسئله مهمی است که رشد طبقه متوسط لزوما به معنی رشد اقتصاد نیست.»

او گفت: «بعضی اوقات برخی سیاست‌های دولت‌ها در افزایش نرخ طبقه متوسط اثرگذار است، اما سیاست‌های کلی این دولت‌ها گسترش‌ای نیست. متاسفانه نگاهی به آمار و رقم های جامعه ما مشخص می کند که طبقه متوسط کم کم در حال حذف شدن است.

این اتفاق در ۱۰ سال تازه رخ نداده، بلکه به یک دوره وقتی بزرگ مرتبط است، اما در سال‌های تازه زیاد تر دیده شده و شدت آن بالا رفته است. متاسفانه این نوشته آثار منفی عظیمی دارد. حتی همین حذف طبقه متوسط می‌تواند در سال‌های آینده تبدیل به یکی از بزرگ‌ترین مانع ها گسترش در سرزمین شود. برای مثال هنگامی قرار باشد جریان گسترش در سرزمین شکل بگیرد باید یک قشر متوسط شهری باشند که برای آموزش فرزندانشان هزینه کنند. درواقع سطح تفکر، فرهنگ و فکر این افراد باید به سمتی باشد که به نوسازی جامعه پشتیبانی کنند.

اما هنگامی ما این طبقه را از بین برده ایم و طبقه‌ای فقیر داریم که حتی نمی توانند برای تحصیل فرزندشان هزینه کنند، به طور طبیعی جامعه موتور گسترش خود را از دست می‌دهد. اخیرا بازدید آمار‌های کنکور در کشورمان نشان داد که اکثریت رتبه‌ها و رشته‌های خوب سرزمین را فرزندان خانواده‌های مرفه کسب کرده اند و همین مشخص می کند که ما حتی زمان‌های آموزشی را برای شکل گیری طبقه متوسط از دست داده ایم. متاسفانه تعداد بسیاری از دولت‌ها در شکل گیری وضع حاضر سهم داشته اند.»

طوفان فقر از پنجره شکسته مسکن وزیدن گرفته است

این کارشناس ارشد گسترش در ادامه او گفت: «متاسفانه هیچ زمان ناظر سیاستگذاری مناسب برای رشد و گسترش طبقه متوسط نبوده‌ایم. یا حتی از ذوب شدن و از بین رفتن طبقه متوسط حس خطر نکرده‌ایم. این چنین در سال‌های تازه سیاست‌های نادرست دولت‌ها علتشده جمعیت مستاجر در سرزمین به شدت افزایش اشکار کند. بالای ۴۰ درصد جمعیت شهری مستاجرند و حتی در روستا‌ها هم جمعیت مستاجر افزایش اشکار کرده است. همین نوشته هم نشان دهنده گسترش فقر در جامعه است. به تعبیری می‌توان او گفت طوفان فقر از پنجره شکسته مسکن وزیدن گرفته است.

درواقع سیاست گذاری‌های نادرست حوزه مسکن علتشده جمعیت فقیر ما در حوزه شهرنشینی هم افزایش اشکار کند و طبقه متوسط ما که بنا می بود موتور گسترش سرزمین باشند به حالت رعیتی برگشته اند. در دهه ۱۳۲۰ ارباب رعیتی در قالب زمین‌های کشاورزی شکل گرفته می بود که سپس از اصلاحات ارضی از بین رفت. اکنون در قالب زمین‌های شهری این اتفاق رخ داده است. یعنی گروهی مالک زمین‌های شهری شده اند و گروهی رعیت و مستاجر شده اند.»

او گفت: «حتی افت شدید شراکت مردم در انتخابات تحت تاثییر همین نوشته است. جامعه‌ای که طبقه متوسط قوی داشته باشد از مسائل معیشتی فراتر می‌رود و می‌تواند نگاه سیاسی بهتری داشته باشد. هنگامی جامعه دچار مسائل اولیه معیشت خود باشد، او گفت و گو شراکت در انتخابات هم مفهوم سازنده‌ای اشکار نمی‌کند. حتی فریب انتخاباتی در جامعه‌ای که قشر متوسط بیشتری دارد کمتر رخ می‌دهد. متاسفانه در طول سال‌های تازه سیاست‌های فقرزدایی مورد بی مهری قرار گرفته اند و فقط شعار داده می‌شود و تا وقتی که رونق اقتصادی در سرزمین حاکم نباشد نمی‌توانیم انتظار فقرزدایی داشته باشیم.

با یارانه دادن که نمی‌شود فقرزدایی کرد. فقر زدایی یعنی اشتغال و رونق اقتصادی. در شرایطی که حتی سپس از صادرات هم نمی‌توانیم پولمان را برای مسائل گوناگون به راحتی بگیریم، طبعا رونق اقتصادی شکل نمی‌گیرد. متاسفانه نگاه برخی از سیاستمداران ما به رشد اقتصادی کم است در راستای دفاع از منافع ملی سرزمین باید رشد اقتصادی را ارتقا دهیم.»