با بی‌ثباتی حالت اقتصادی و جهش تورم در سال ۹۷ در نتیجه خروج آمریکا از برجام، تعداد افراد زیر خط فقر مجدد افزایش یافته، چون تاثییر کمکی یارانه‌های معیشتی با این اوصاف کم شده است.

با افزایش یارانه‌ها توسط دولت سیزدهم، تعداد جمعیت زیر خط فقر مطلق نسبت به چند سال تازه افت یافته است. با اتفاق، قوت خرید خانوار‌های کم درآمد افزایش یافته و توانسته‌اند کالا‌های اساسی مورد نیاز خود را تا حدودی تامین کنند.

به طور کلی در ایران پرداخت یارانه نقدی یک تنفس مصنوعی به جمعیت زیر خطر فقر می‌دهد و در مختصر زمان اثرگذار است، اما با مرور زمان تورم این تاثییر حمایتی را از بین می‌برد.

تعریف خط فقر مطلق مطابق استاندارد‌های جهانی

بانک جهانی در سال ۲۰۲۲ خط فقر مطلق جهانی را بر حسب برابری قوت خرید (ppp) سرزمین‌ها ۲.۱۵ دلار در روز اشکار کرده است. به عبارتی دیگر، افرادی که هزینه روزانه آن‌ها کمتر از ۲.۱۵ دلار باشد، در فقر مطلق به سر می‌برند و در تامین نیاز‌های اولیه خود دچار مشکل می باشند.

خط فقر مطلق به حداقل سطح درآمدی اشاره دارد که برای فراهم نیاز‌های اساسی زندگی یک فرد یا خانوار کافی است. این نیاز‌ها شامل غذا، آب آشامیدنی سالم، مسکن، آموزش اولیه و خدمات بهداشتی الزامی می‌شود. هزینه مسکن طبق معمول قسمت عمده‌ای از این نسبت را شامل می‌شود. به همین علت، قیمت مسکن به گفتن شاخصی برای تعیین خط فقر مطلق در نظر گرفته می‌شود.

با منفعت گیری از این شاخص مطلق می‌توان نشان داد چه سرزمین‌هایی از منظر بین‌الملل زیر خط فقر زندگی می‌کنند. یقیناً امکان پذیر فقر درون سرزمین‌های در حال گسترش یا گسترش یافته به گونه متغیری تعریف شود. بر پایه آخرین آمار انتشار شده توسط مرکز آمار، در سال ۱۴۰۱ از جمعیت ۸۴ میلیون و ۷۰۰ هزار نفری سرزمین، ۳۴۷ هزار و ۲۷۰ نفر زیر خط فقر مطلق جهانی زندگی می‌کنند.

روال جمعیت زیر خط فقر ایران

در سال ۸۴، ۵۲۷ هزار نفر از جمعیت سرزمین در فقر مطلق زندگی می‌کرده‌اند. این روال تا سال ۸۸ صعودی بوده و در این سال به قله خود در ۶۸۸ هزار نفر رسیده است. با روی کار آمدن دولت دهم، پرداخت یارانه‌های نقدی از اواخر سال ۸۹ اغاز شده است. یارانه ۴۵ هزار و ۵۰۰ تومانی قوت خرید دهک‌های پایین درآمدی را به طور قابل توجهی بالا برد. به طوری که در سال ۹۱ تعداد افراد زیر خط فقر مطلق به حداقل خود در نزدیک به ۶۱ هزار نفر رسیده است. یقیناً در این آمار جای سوال باقیست، چون بعد از مدتی، با افزایش دیدنی نرخ ارز و تورم، تاثییر مثبت یارانه‌ها بر معیشت خانوار‌های کم درآمد افت یافت.

با روی کار آمدن دولت یازدهم، ۹۲ هزار نفر از مردم سرزمین با فقر مطلق دست و پنجه نرم می‌کردند. تا سال ۹۶، با وجود توافق برجام و حالت خوب اقتصادی، تعداد جمعیت زیر خط فقر مطلق پایدار و در نزدیک به ۲۰۰ هزار نفر بوده است.

در سال ۹۷، با خروج آمریکا از برجام، تضعیف اقتصاد و افزایش شدید نرخ ارز، تعداد بیشتری از مردم به زیر خط فقر مطلق فرو رفتند. به طوری که، جمعیت زیر خط فقر مطلق از ۲۱۹ هزار نفر در سال ۹۶ به ۴۱۸ هزار نفر در سال ۹۷ رسیده است. با ادامه این روال و اغاز بحران کرونا، این آمار در سال ۹۹ به ۶۵۹ هزار نفر رسیده که سپس از سال ۸۸ بیشترین مقدار به ثبت رسیده است.

تاثییر یارانه‌های نقدی بر جمعیت فقیر سرزمین

سیر افزایشی جمعیت زیر خط فقر مطلق از سال ۹۲ تا ۹۷ به علت ثابت بودن مقدار یارانه نقدی و عدم تناسب آن با نرخ تورم بوده است. در این دوره یارانه نقدی ۴۵ هزار ۵۰۰ تومان بوده، در حالی که افزایش نرخ تورم و ارز علتشده تا قوت خرید دهک‌های پایین درآمدی بیشتر از پیش افت یابد. از سال ۹۸، مقدار یارانه به ۱۰۰ هزار تومان افزایش یافته، که باز هم به علت شرایط بی‌ارامش اقتصادی و بالا بودن نرخ ارز و تورم، جمعیت زیر خط فقر مطلق افزایش یابد.

در سال ۱۴۰۰، جمعیت زیر خط فقر به ۶۰۵ هزار نفر افت یافته و در سال ۱۴۰۱ به ۳۴۷ هزار نفر رسیده است. از دلایل مهم آن، افزایش یارانه‌های نقدی توسط دولت سیزدهم است. بر این مبنا، خانوار‌های دهک‌های اول تا سوم به ازای هر نفر ۴۰۰ هزار تومان و خانوار‌های دهک چهارم تا نهم ۳۰۰ هزار تومان یارانه دریافت می‌کنند.

بازدید‌ها مشخص می کند افزایش یارانه‌های نقدی جهت افت جمعیت زیر خط فقر مطلق جهانی شود و قوت خرید خانوار‌های کم درآمد تا حدودی افزایش یابد. این مشخص می کند خانوار‌های دهک‌های درآمدی پایین‌تر توانسته‌اند با پشتیبانی یارانه‌های نقدی مقدار بیشتری از نیاز‌های اساسی خود را تامین کنند. به طور کلی، روال جمعیت زیر خط فقر مطلق در سرزمین مشابه با پرداخت یارانه‌های نقدی و افزایش آن‌ها تحول کرده است.