بعد از پیروزی مسعود پزشکیان در انتخابات ریاست‌جمهوری، با اهمیت ترین ابهام درمورد رویکرد سیاست‌خارجی ایران این می بود که آیا دولت وی در مسیر اجرای ایده مذاکره و از بین بردن تحریم، همان مسیر دولت روحانی در تعامل با دیگر کشورها از جمله چین به گفتن دومین قوت اقتصادی دنیا طی می‌کند؟

اطلاعات و اظهارات نادرست رئیس‌جمهور منتخب در مناظرات انتخاباتی مبنی بر مفت‌فروشی نفت ایران به چین، بلوکه شدن منبع های ایران یا تهاتر با اجناس بنجل چینی، این نگرانی را تشکیل کرد که دولت چهاردهم بهبود روابط با غرب را از مسیر تخریب روابط با شرق و در راس آنها چین پیگیری کند؛ اشتباهی که یکبار در دولت تدبیر و امید رقم خورد.

پزشکیان: چین دوست و پشتیبان ایران در روزهای سخت می بود

اما با فاصله گرفتن از جدل‎‌های انتخاباتی و دوقطبی‌های افراطی و کاذب حوالی آن، امروز مسعود پزشکیان رئیس‌جمهور منتخب مردم در مقاله‌ای در روزنامه تهران تایمز با گفتن «مطلب من به جهان تازه» به تشریح «نگاه واقعی» خود به رابطه با چین پرداخت و نوشت: چین و روسیه مدام در روزهای سخت دوست و پشتیبان ما بوده‌اند. ما این دوستی را زیاد مورد قیمت می‌دانیم. نقشه‌راه ۲۵ ساله ایران و چین یک قدم مهم در جهت تشکیل یک «شراکت جامع راهبردی» سودمند برای هر دو سرزمین می بود.

وی در ادامه نوشت: ما تمایل داریم در اغاز ورود به نظم تازه جهانی، همکاری‌های گسترده‌تری در این مسیر با پکن برقرار سازیم. در سال ۲۰۲۳، دولت چین نقش مهمی در تسهیل عادی‌سازی روابط ما با عربستان سعودی ایفا کرد و از این طریق دیدگاه سازنده و رویکرد آینده‌نگرانه خود را در امور بین‌المللی به نمایش گذاشت.

نگاه منطقی و محترمانه پزشکیان به چین، پیش‌تر نیز توسط محمدجواد ظریف از افراد حلقه نزدیک به وی و وزیر اسبق امور خارجه ایران نقل شده می بود. ظریف در فروردین سال ۱۴۰۰ در مصاحبه‌ای چین را دوست دوران سختی‌ها گفت و ضمن اصرار بر گسترش همکاری‌ها از همراهی چین با ایران برای دور زدن تحریم سپاس کرد.

اعتراف تلخ ظریف به نادرست دولت روحانی در رابطه با چین

به نظر می‌رسد دولت پزشکیان هر چند از نظر سیاست داخلی، به پایگاه دولت روحانی نزدیک است، اما توانایی دولت روحانی را آینه عبرت خود در تعامل با چینی‌ها قرار داده و تصمیم دارد به طور جدا گانه از برجام، تعامل های اقتصادی با چین را گسترش داده و به نوعی در این عرصه راه دولت شهید رئیسی را ادامه دهد.

احتمالا بتوان نگاه متفاوت دولت پزشکیان به چین را در آخرین گزارش برجام توسط جواد ظریف وزیر اسبق امور خارجه به کمیسیون امنیت ملی مجلس جستجو کرد که می‌نویسد: اگر در رابطه الزام کار متوازن با شرق و غرب به یک اجماع ملی رسیده بودیم و با خوش خیالی، دوستان دوران سختی را در سراب طمع سرازیر شدن شرکت‌های غربی از خود نرنجانده بودیم، دوستان‌مان سرخورده نمی‌شدند و در دوران سختی رهایمان نمی‌کردند.

این گزارشِ ظریف، گله های او نسبت به حرکت دولتمردان یازدهم و دوازدهم در روبه رو با چین را مشخص می کند؛ حرکت سردی که نطقه اوج آن به سفر شی‌جین پینگ رئیس‌جمهور چین به تهران در سال ۹۴ برمی‌گردد. 

در جریان این سفر، دولت ایران به جای تلاش برای تعمیق روابط سرزمین با چین به منظور منفعت گیری از ظرفیت‌های قابل احتیاط این سرزمین در گسترش ایران، بزرگترین زمان به وجود امده را تبدیل به یک اتفاقات نمایشی کرده و نظر فاینانس ۵۰ میلیارد یورویی چین برای گسترش زیرساخت‌های ایران را رد کرد.

حال گله های ظریف در روزهای پایانی دولت روحانی در کنار مواضع تازه رئیس‌جمهور منتخب ایران مشخص می کند که پایگاه سیاسی دولت پزشکیان دچار یک تحول رویکرد نسبت به قضیه چین شده ، بخصوص این که سپس از امضای سند همکاری ۲۵ ساله روابط ایران و چین داخل فاز جدیدی شده که یقیناً نیاز تحکیم زیاد تر است.

چین بزرگترین شریک تجاری و مسیر تنفس ایران در تحریم

مطابق آمار موسسه ردیابی نفکش‌ها کپلر، صادرات نفت ایران به چین، سپس از پایان معافیت تحریمی آمریکا به نزدیک به ۱۰۰ هزار بشکه در روز افت یافت و چینی‌ها تا پیش از انتخاب نماینده اختصاصی از طرف حکومت ایران (علی لاریجانی) حاضر به گسترش همکاری نفتی با ایران نشدند.

اما مطابق نمودار، سپس از اغاز گفتگوها و بهبود روابط، رقم فروش نفت ایران نیز افزایش یافت و بعد از امضای سند همکاری ۲۵ ساله تا قله ۱.۵۴ میلیون بشکه در روز نیز صعود کرد.

نمودار زیر صادرات نفت سالانه ایران به چین و ارزآوری حاصل از آن را مشخص می کند. با امضای سند همکاری ۲۵ ساله، درآمد نفتی ایران از چین از ۳.۷ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۰ به ۳۳ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۳ افزایش یافته و ۹ برابر شد. 

این چنین مطابق آمار موسسه کپلر، در سال ۲۰۲۴ مقدار صادرات نفت ایران به چین به ۱.۴ میلیون بشکه در روز رسیده که این رقم دو برابر مقدار فروش ایران در دوره اجرای برجام بوده است.

اما همکاری ایران و چین تنها در نوشته تجارت نفت محدود نمانده بلکه چینی‌ها بیشترین سهم از اندوخته‌گذاری خارجی در ایران را کسب کرده‌اند. سیداحسان خاندوزی وزیر اقتصاد در این باره می‌گوید: در سال ۱۴۰۲ رکورد بیشترین اندوخته‌گذاری خارجی واقعی در ۱۶ سال تازه شکسته شد. چینی‌ها در ۱۴۰۲ بیشترین ورود اندوخته را داشتند. با برنامه‌ریزی‌ صورت گرفته، سیر صعودی سال‌های ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۲ که از ۲ به ۴ و اکنون ۵.۵ میلیارد دلار رسید، باز هم تداوم می‌یابد.

همانطور که در نمودار زیر مشاهده می‌کنید، حجم اندوخته‌گذاری خارجی در ایران سپس از امضای سند همکاری ۲۵ ساله با چین رشد قابل احتیاط‌ای داشته و تقریبا ۲ برابر زمان اجرای برجام است.

مطابق آمار گمرک، چین بزرگترین شریک تجاری ایران در سال ۱۴۰۲ بوده که ۱۳.۹ میلیارد دلار به این سرزمین صادرات غیرنفتی انجام شده و ۱۸.۵ میلیارد دلار نیز از آن واردات شده است.

در کل به نظر می‌رسد که دولت پزشکیان با منفعت گیری از توانایی قبل به جستوجو تعمیق روابط با چینی‌ها بوده و اصرار رئیس‌جمهور منتخب ایران به اجرای سند همکاری ۲۵ ساله و تشکیل شراکت راهبردی با چین حکایت از آینده‌ای روشن از تبادلات دو سرزمین دارد، اتفاقی که یقیناً نیازمند یک برنامه جامع در روابط دو سرزمین است.