مسعود نیلی، اقتصاددان در نشست «سیاست‌گذاری مبتنی بر شواهد» با نوشته «افول طبقه متوسط» نشست که دی ماه ۱۴۰۲ از سوی مرکز تحلیل داده شریف برگزار شد در ارایه‌ای با نوشته «شواهدی از ویژگی‌ها و تغیرات گروه‌های درآمدی در ایران» به اتفاقات رفاهی در جامعه از نیمه دهه ۷۰ به سپس پرداخته است.

این اقتصاددان، معتقد است: مبتنی بر داده‌ها، در دهه ۹۰، هم مقدار مطلق درآمد افت قابل توجهی اشکار کرده و هم شاخص‌های توزیع درآمد کم شدن داشته است. نیلی در این نشست، جزییات داده‌های رفاهی از نیمه دهه ۷۰ تا بحال را تشریح کرد و او گفت: تغیرات طبقه متوسط در اقتصاد ایران مشخص می کند در دهه ۹۰ اتفاقات مهمی به لحاظ رفاهی در جامعه رخ داده است که هم مقدار مطلق درآمدی افت قابل توجهی اشکار کرده و هم شاخص‌های توزیع درآمد کم شدن داشته است و این که توزیع درآمد به سمت نامطلوب شدن در حرکت است.

این اقتصاددان با اشاره به جزییات این تغیرات در ادامه گفت: قشر کم‌درآمد، متوسط و پر درآمد در این سال‌ها تحت تاثییر شرایط اقتصادی قرار گرفته‌اند، اما این که چرا قشر متوسط مهم است باید او گفت این قشر به لحاظ تعداد از نظر اقتصادی مورد دقت می باشند و از منظر اجتماعی نیز افرادی که در حوزه جامعه‌شناسی فعال می باشند به این طبقه دقت خاصی دارند. طبقه متوسط از منظر علوم سیاسی هم مهم است چرا که تغییرات این قشر از جامعه پیامد‌هایی به جستوجو دارد که باید مورد برسی قرار گیرد.

۹۳ درصد خانوار‌ها یارانه می‌گیرند

بر پایه داده‌های پایگاه اطلاعات رفاهی ایرانیان در فروردین ماه سال قبل، ۹۳ درصد خانوار‌های ایرانی، یارانه‌بگیر بودند که از این مقدار، ۳۵ درصد فقیر، ۵۷ درصد جزو طبقه متوسط و ۸ درصد از طبقه برخوردار و ثروتمند محسوب می‌شدند. اگرچه درصد اعداد فقیر در قیاس با طبقه متوسط و برخوردار عددی قابل مکث است و از شکاف طبقاتی در سرزمین حکایت می‌کند که نیازمند پژوهش جداگانه‌ای است، اما در این مجال سخن از فروریزش طبقه متوسط است.

طبقه متوسط، یک طبقه اجتماعی است و شامل افراد تعداد بسیاری در مشاغل گوناگون می‌شود که نسبت بیشتری از کل جمعیت شاغل را راه اندازی می‌دهد و زندگی این طبقه زیاد تر شبیه به طبقه بالاست. مطابق آمار‌های یاد شده، سرزمین تا سال‌های تازه از یک اعتدال نسبی و نسبتا مطلوب منفعت‌مند بوده است، چون طبقه متوسط بیشترین درصد جمعیتی را به خود تعلق داده می بود، اما اکنون با سختی‌های اقتصادی و تورم ۷۰ درصدی طبقه متوسط با شدت و شیب شدت به سمت فقیر شدن پیش می‌رود.

از دست رفتن طبقه متوسط که اکثریت سرزمین را راه اندازی خواهند داد، زنگ خطر بزرگی برای یک سرزمین محسوب می‌شود که متاسفانه جامعه ما با این چنین معضلی روبه رو شده است. طبقه متوسط در واقع توازن قوت اقتصادی و اجتماعی در جامعه را رقم می‌زند، هنگامی این طبقه از بین می‌رود، خلئی در نبوده است آن تشکیل می‌شود که تبدیل ضربات اجتماعی و فرهنگی شده و علتابراز مشکلات بسیاری خواهد شد. پیدایش مشاغل کاذب، افت سطح عمومی سلامت، افت انگیزه برای تحصیل، افزایش جرم و بزهکاری، افت مطمعن به حکومت و از دست رفتن حمایتمردم از حکومت که به گفتن بزرگ‌ترین اندوخته داخلی سرزمین محسوب می‌شود و از پیامد‌های زیانبار سقوط طبقه متوسط است.

نقش مستقیم طبقه متوسط در گسترش اقتصادی

نیلی این چنین در این نشست تصریح کرده: افرادی که نیروی کار به شمار می‌روال طبق معمول قسمت کم درآمد جامعه را راه اندازی خواهند داد و قسمت فرد دیگر از جامعه که با اندوخته‌شان زندگی می‌کنند و از بعد‌انداز منبع های مالی خود در جهت گسترش اقتصادی حرکت می‌کنند قسمت پردرآمد را راه اندازی خواهند داد و در این بین یک گروهی نیز جای می‌گیرند که عمدتا بر پایه تخصص و اندوخته انسانی‌شان فعالیت می‌کنند و درآمدی هم کسب می‌کنند که طبقه متوسط را راه اندازی خواهند داد که برای رشد اقتصادی هر سه این گروه‌ها باید در کنار هم قرار بگیرند.

این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: هر چه جوامع به سمت گسترش بیشتری حرکت کند نقش طبقه متوسط هم پررنگ‌تر می‌شود چرا که عامل پیش برنده تکنولوژی است و قسمت قابل دقت تکنولوژی هم مربوط به حوزه‌های کارآفرینی و حوزه‌هایی است که به تخصص وابسته است.

نیلی تصریح کرد: به این علت از منظر اراعه در اقتصاد هر چه زمان می‌گذرد قشر متوسط مهم‌تر می‌شود و از منظر تقاضا هم انباشت این تقاضا بر قشر متوسط مهم است، چرا که تقاضای قشر کم‌درآمد ناچیز است و تقاضای پر درآمد‌ها هم طبق معمول معطوف به سلایق خاصی است و جایی که صرفه مقیاس در اقتصاد از سمت تقاضا می‌تواند رفع شود عمدتا در توده گسترده قشر متوسط است که هر چه بزرگ‌تر می‌شود ارامش بیشتری هم در تقاضا تشکیل می‌کند که سپس اندوخته‌گذاری‌های مبتنی بر تقاضا شکل می‌گیرد و گسترش می‌یابد.

معضلات اجتماعی همیشه در نتیجه مشکلات اقتصادی افزایش اشکار می‌کنند و باید به این حقیقت تلخ اذعان کنیم که این روز‌ها در نتیجه از بین رفتن طبقه متوسط جامعه، معضلات اجتماعی در جامعه ما پررنگ‌تر از همیشه شده است! مقابله با فقر و افزایش رفاه اقتصادی و اجتماعی از با اهمیت ترین اهداف دولت بعد از پیروزی انقلاب اسلامی تعریف شد که امروز با بازدید حالت شاخص‌های ضریب جینی و تورم فهمید می‌شویم که این اهداف کمرنگ و کمرنگ‌تر شده و به نتایج مساعد ختم نشده است!