سنت و روال برگزاری جشنواره فیلم فجر در هر سال اینگونه است که صاحبان آثار، نسخه‌ای اولیه و طبق معمول کامل‌نشده را برای برسی توسط هیأت انتخاب به دبیرخانه تحویل می‌دهد و اعضای این هیأت طی بازه وقتی یک ماه مانده به جشنواره بر پایه کلیاتی که از تاثییر روی پرده مشاهده می‌کنند، رأی به وجود یا عدم وجود آثار می‌دهد.

از نظر دیگر عوامل فیلم‌ها با تراکم کاری تعداد بسیاری بالا تلاش می‌کنند فیلم‌های را تا هفته اول بهمن‌ماه به سرانجام برسانند تا بدون دغدغه آثارشان در جدول اکران جشنواره قرار بگیرد.

در این فرآیند برخی آثار به‌خواست صاحبان‌شان به‌صورت اختصاصی و در قالب اکران‌های خصوصی برای گروهی از اصحاب رسانه و منتقدان به نمایش گذاشته خواهد شد تا رونمایی از آن در جشنواره، بدون فضاسازی رسانه‌ای نباشد و بتوانند از پشتوانه نظرات این گروه از مخاطبان که خودشان برای آثارشان انتخاب می‌کنند، منفعت‌مند شوند.

اما چند سالی است که به نظر می‌رسد فیلم‌های جشنواره، حریم چندان امنی در دبیرخانه فجر ندارند و فیلم‌ها علاوه‌بر هیأت انتخاب برای «دیگرانی» هم به اکران درمی‌آید. دیگرانی که صاحبان آثار هیچ خبری از هویت آن‌ها ندارند و حتی برای نمایش فیلم‌شان برای آن‌ها، اجازه‌ای هم کسب نمی‌بشود.

دلنشین این که این اکران‌های بی‌اجازه، بعضی اوقات به اظهارنظر‌های توئیتری درمورد فیلم‌های «تا این مدت اکران نشده در جشنواره» منتهی می‌بشود و همین قضیه هم در دوره‌های تازه جشنواره اعتراضاتی را به همراه داشته است.

هنگامی حاتمی‌کیا و میرکریمی معترض شدند!

جشنواره دو سال پیش می بود که فیلم «مسیح پسر مریم» از ساخته‌های سازمان سینمایی اوج از ترکیب فیلم‌های جشنواره کنار گذاشته شد تا محسن دریالعل در مقام مدیر فیلم و سریال این سازن، نشستی خبری برای اعتراض رسمی به این اتفاق برگزار کند.

دریالعل در بخشی از همین نشست، خطاب به اصحاب رسانه او گفت: «اگر شما می‌دانید چرا فیلم کنار گذاشته شده است ما هم می‌دانیم. سه روایت متفاوت هست که با هم متفاوت است. چیز‌هایی را در پیامک می‌گویند و با رسانه‌ها سخن بگویید فرد دیگر می‌کنند. ما علت نهایی را نمی‌دانیم بعد بهترست یا سکوت کنند یا درست علت بیاورند تا بدانیم علت کنار گذاشتن فیلم چیست؟ این تناقص ما را اذیت می‌کند. این‌ها بی‌اخلاقی است بلایی که سر این فیلم آوردند کجای حرکت حرفه‌ای قرار می‌گیرد؟ رسم امانت این است که فیلم را برای دیگران تعریف نکنند. اگر ادعای جشنواره یک حرکت حرفه‌ای است حرفه‌ای هم برخورد کنند. اصلاً بگویند نمی‌خواهیم جواب بدهیم، ولی این حرکت بی اخلاقی است چند نفر می‌گویند فیلم را دیده‌ایم. به چه اجازه‌ای فیلم را نمایش خواهند داد.».

اما این اتفاق محدود به این فیلم نماند و کارگردانان فرد دیگر هم به این ماجرا معترض شدند. یوسف حاتمی‌کیا فرزند ابراهیم حاتمی‌کیا کارگردان فیلم «شب طلایی» سپس از آنکه منتقدی در فضای مجازی به نقد فیلم «رونمایی نشده‌اش» پیش از ایام جشنواره فجر پرداخت، در گله های‌ای مکتوب، نوشت: «چه ردای افتخاریست که فیلم‌هایی را که در جشنواره وجود دارند سریعتر از زمان پخشش، پنهانی و بدون اجازه سازندگانش ببینیم و دست به قلم شده، در قبول یا رد آن صفحه‌ای سیاه کنیم. وقتی که با نگارنده آن تماس حاصل می‌بشود که چطور فیلمی را تماشا کرده است که تنها و به امانت در اختیار دبیرخانه جشنواره فیلم فجر و شورای پروانه نمایش قرار گرفته است؛ به افترا یا احتمالا راست؛ مطمعن می‌دهد که فیلم را ندیده است و تنها با دیدن تعدادی عکس فیلم، دست به نقد شده و طوماری را نوشته است! این چه بی‌اخلاقی آشکاری است که هر روز عریان‌تر از دیروز خودنمایی می‌کند. اگر تماشاگرِ پنهانی فیلم بوده‌اید که شرم بر شما باد و اگر خود را تماشاگرنمای فیلم نشان می‌دهید و بدون دیدن حتی لحظه‌ای از فیلم به نقد یا تمجید از آن می‌پردازید که دیگر زبانم قاصر است از اشکار کردن جمله‌ای در توصیف این عمل.»

فیلم سینمایی «نگهبان شب» ساخته رضا میرکریمی هم از این حاشیه مصون نماند و هنگامی منتقدی درمورد آن اظهارنظر کرد، شائبه دیده شد غیرقانونی آن در فضای رسانه نقل شد، پیرو همین شائبه هم دبیرخانه جشنواره فجر، در آن دوره اطلاعیه‌ای با این مضمون انتشار کرد: «آثار اراعه شده به دبیرخانه جشنواره، فقط توسط مسئول دبیرخانه، اعضای هیأت انتخاب و شخص دبیر جشنواره مورد بازبینی قرار می‌گیرد و برخلاف حواشی و ادعا‌های نادرست، با تدبیرها اتخاذ شده دبیرخانه جشنواره جهت ایزوله فضای بازبینی، حتی دیگر دست‌اندرکاران ستاد جشنواره امکان دیدن آثار را ندارند، چه برسد به افراد متفرقه و بیرونی.»

سپس از این متن، اما عوامل فیلم «نگهبان شب» در اطلاعیه‌ای با اشاره به موضع از بالای منتقدیی که درمورد فیلمشان مطلبی را انتشار کرده می بود، پافشاری کردند: «روزنامه‌نویس مورد نظر بعد از عمومی شدن او گفت و گو، در کاری غیرحرفه‌ای عمل به پاک کردن پست قبلی خود از صفحه‌اش در فضای مجازی می‌کند و در پست جدیدی اعتراف می‌کند کپی غیرقانونی فیلم سینمایی نگهبان شب را که با موبایل از روی پرده سینما فیلمبرداری شده در اختیار دارد و علیرغم این که فرد قاچاقچی را می‌شناسد، ولی حاضر نیست هویت وی را آشکار کند. این ادبیات جسورانه، رفتاری کاملا غیراخلاقی و جرم محرز و از مصادیق شراکت در سرقت تاثییر هنری است و با شنیدن آن این فضا به ذهن مخاطب متبادر می‌بشود که انگار فرد مورد اشاره پشتش به جایی گرم است؛ لذا زدودن این توهم خطرناک از ذهن سینماگرانی که دلواپس سرنوشت آثارشان می باشند و از این بعد حس ناامنی خواهند کرد، امری الزامی است و در این عرصه صاحب تاثییر ابزاری برای پیگیری عاجل و موثر ماجرا در دست ندارد و به نظر می‌رسد سازمان سینمایی همانطور که در اطلاعیه جشنواره هم به درستی ذکر شده می بود ماموریت دارد در مقام مدعی‌العموم به ماجرا ورود کند و از حقوق سینماگران دفاع کند.»

فیلم‌های «فجر ۴۲» هم لو رفته است؟

فارغ از حاشیه‌هایی که به بازخوانی آن پرداختیم، آنچه تا به امروز هم چنان در ابهام باقی مانده این است که چطور افرادی می‌توانند پیش از رونمایی فیلم‌ها در جشنواره فجر و مهمتر از آن بدون کسب اجازه از صاحبان آثار به تماشای فیلم‌ها بنشینند.

این اتفاق گویی هم چنان در حال تکرار است چه این که در روز‌های تازه و بدون آنکه فیلم‌ها توسط عوامل‌شان رونمایی شده باشند، برخی افراد در قالب توئیت به اظهارنظر درمورد کیفیت فیلم‌های راه‌یافته به جشنواره پرداخته‌اند.

شگفت این که برخی فیلم‌های راه‌نیافته همانند فیلم تازه مهران مدیری و فیلم تازه رامبد جوان هم از این اظهارنظر‌های توئیتری مصون نمانده‌اند و برخی به‌صراحت درمورد کیفیت پایین سینمایی آن‌ها موضع‌گیری کرده‌اند! اما اشکار نیست کجا و چطور امکان تماشای فیلم‌ها را پیدا کرده‌اند.

فیلم‌های «صبح اعدام» و «صبحانه با زرافه‌ها» از دیگر آثاری می باشند که ناظر موضع‌گیری‌های مجازی درمورد کیفیت آن‌ها بوده‌ایم؛ آیا فیلم‌های «فجر ۴۲» هم بدون اجازه صاحبان‌شان، توسط «مخاطبان خاص» دیده خواهد شد؟ این «مخاطبان خاص» چه افرادی می باشند و چه مأموریتی دارند؟