مطرح کالابرگ الکترونیکی از بهمن ۱۴۰۲ با گفتن «مطرح فجرانه» و با مقصد جایگزینی یارانه نقدی اغاز شد. در این مطرح، ۱۱ قلم کالای اساسی از جمله برنج، روغن، ماکارونی، شیر، مرغ و تخم‌مرغ به خانوارها اراعه گردید تا تأثیر منفی پرداخت نقدی یارانه‌ها بر تورم افت یابد.

بر این مبنا، مشمولان از طریق سامانه «یار» و فروشگاه‌های زنجیره‌ای همانند جانبو و هایپرفامیلی می‌توانستند کالاهای خود را دریافت کنند. در عین حال، این مطرح که در ابتدا برای هفت دهک جامعه اجرا شد، از تیرماه ۱۴۰۳ به علت مشکلات زیرساختی و افتمنابع مالی متوقف شد و با وجود استقبال از مطرح، برخی کارشناسان از مشکلات احتمالی همانند تشکیل رانت و افتکالاها انتقاد داشتند.

اکنون محمدباقر قالیباف در نشست خبری چهارشنبه خود و در جمع خبرنگاران به این مسئله اشاره کرد که در سال ۱۴۰۱ و وقتی که نوشته حذف ارز ترجیحی نقل شد، مجلس به دولت اجازه داد این تصمیم را اجرایی کند، اما الزام خاصی برای آن تعیین نکرد؛ با این حال، مجلس شرط کرد که در صورت اجرای این تصمیم، دولت موظف به راه‌اندازی کالا برگ الکترونیکی برای فراهم نیازهای اساسی مردم باشد.

وی مقصد از این عمل، را فراهم یک سبد کالایی الزامی شامل اقلام خوراکی (همانند هزار کالری روزانه)، کالاهای حوزه درمان، بهداشت و حتی اقلام جهیزیه دانست و افزود: دولت نیز در این عرصه همراه است و به‌اختصاصی آقای پزشکیان نیز حمایتمی‌کنند. وفاق بین مجلس و دولت در این حوزه قابل مشاهده است. ما بر آنیم که برای مبارزه با گرانی، اقشار کم‌درآمد و دهک‌های پایین جامعه را از طریق سبد کالایی حمایتکنیم. در فاز اول، ۱۲ قلم کالا و در ادامه ۲۵ قلم دیگر تحت پوشش قرار می‌گیرند، به طوری که رشد قیمت این کالاها از رشد حقوق کارمندان و کارگران فراتر نرود.

قالیباف با اشاره به حالت جاری او گفت: ما باید به این مسئله دقت کنیم که اکنون به ۸۰ تا ۸۲ میلیون نفر یارانه می‌دهیم که این رویه نیازمند بازنگری است؛ در حالی که مقدار یارانه مددجویان از ۶۰۰ هزار تومان به نزدیک به یک میلیون تومان افزایش یافته است؛ اما برای حمایتمؤثرتر از دهک‌های پایین و حتی برخی دهک‌های دیگر، باید سبد کالایی به‌صورت جدی‌تر اجرایی شود.

در این بین باید دقت داشت که مساله کالابرگ از زمان حذف ارز ترجیحی به گفتن یکی از جانشین‌های یارانه نقدی گفتن می‌شود؛ اما در همه این زمان مخالفان با اشاره به نبوده است زیرساخت‌ها به مناسب نبودن این روش به گفتن جانشین کالابرگ اذعان دارند.

برای مثال فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت با اشاره به محدودیت‌های حاضر در عرصه منبع های و زیرساخت‌های مطرح کالابرگ الکترونیک اظهار داشت: دولت از همه راهبرد‌های ممکن منفعت گیری خواهد کرد تا یقین شود معیشت اقشار کم‌درآمد تحت تأثیر قرار نخواهد گرفت و در صورت فراهم شدن شرایط و زیرساخت‌های ملزوم، مطرح کالابرگ الکترونیکی به اجرا در خواهد آمد و مقصد مهم دولت، جلوگیری از تشکیل مشکلات معیشتی برای مردم است.

حرف های‌های سخنگوی دولت در شرایطی است که در سمتی دیگر برخی اعتقاد دارند مشکل زیرساختی برای کالا برگ در سرزمین وجود ندارد. برای مثال صمصامی به گفتن موافق این مطرح و نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی در عکس العمل به سخن بگویید‌های برخی از دولتمردان مبنی بر این که دولت در اجرای مطرح کالابرگ الکترونیکی با محدودیت منبع های و مشکلات زیرساختی روبرو است، او گفت: شگفت است که دولت می‌گوید بستر این کار را ندارد، به چه علت دولت بستر این کار را فراهم نمی‌کند؟

وی معتقد است که این کار به هیچ وجه پیچیده نیست و با گفتن این که ما بیشتر از ۱۰۰ پایگاه اطلاعاتی متفرق داریم، متذکر شده که علاوه بر این، «قانون مدیریت داده‌ها و اطلاعات ملی» اگر به خوبی اجرا شود، بستر اطلاعاتی زیاد خوبی بین دستگاه‌ها فراهم می‌شود.

یقیناً در سمتی دیگر نیز روز قبل، سخنگوی کمیسیون تلفیق بودجه او گفت: کمیسیون تلفیق در مصوبه‌ای مقرر کرد تا سرپرستان خانوار مشمول یارانه نقدی در صورت تحول شیوه به پرداخت غیرنقدی، از کالابرگ الکترونیکی منفعت گیری کنند. 

کالابرگ مُسَکن یا راه‌حل؟

مطرح کالا برگ الکترونیکی که به گفتن راهکاری برای مقابله با بحران معیشتی و افت سختی اقتصادی بر اقشار صدمه‌پذیر نقل شده، در شرایط جاری ایران مورد دقت قرار گرفته است.

این مطرح نسخه دیجیتالی شده از توانایی کوپن‌های کاغذی دهه‌های قبل محسوب می‌شود و مقصد آن فراهم نیازهای اساسی خانوارها و کنترل تورم در حوزه کالاهای الزامی است؛ اما بازدید توانایی‌های قبل ایران و مثالهای شبیه در دیگر کشورها مشخص می کند که اجرای این نوع مطرح‌ها بدون آماده‌سازی‌های ملزوم، می‌تواند با مشکلات جدی روبه رو شود.

توانایی ایران در نظام کوپنی

در دهه‌های ۶۰ و ۷۰، نظام توزیع کوپنی در ایران با مقصد مدیریت افتکالا در دوران جنگ و تحریم به کار گرفته شد. این سیستم در ابتدا توانست توزیع نیازهای اساسی را تا حدودی مدیریت کند، اما با گذشت زمان، معایبی همچون فساد گسترده، نابرابری در توزیع و کم شدن کیفیت کالاها، به کارآمدی آن صدمه رساند. این مشکلات، سرانجام به حذف تدریجی این سیستم منجر شد.

اکنون کالا برگ الکترونیکی به گفتن بازطراحی این توانایی با منفعت گیری از فناوری‌های نوین نقل شده است. دیجیتالی‌سازی این فرآیند می‌تواند شناسایی دقیق‌تر اقشار صدمه‌پذیر، توزیع هدفمندتر یارانه‌ها و افت هدررفت منبع های را ممکن سازد. با این حال، ابزارهای دیجیتال به تنهایی نمی توانند مشکلات ساختاری عمیق‌تر را حل کنند.

ازمایش ها جهانی در نظام‌های شبیه

مطرح‌های شبیه کالا برگ در کشورهای دیگر نیز نتایج متغیری داشته‌اند. در آمریکا، برنامه SNAP (Supplemental Nutrition Assistance Program) از طریق کارت‌های الکترونیکی به خانوارهای کم‌درآمد پشتیبانی می‌کند تا مواد غذایی مورد نیاز خود را فراهم کنند. این برنامه اگرچه بخشی از نیازهای تغذیه‌ای را پوشش داده، اما به علت محدودیت در انتخاب کالاها، هزینه بالای اجرای سیستم و عدم کنترل مؤثر قیمت‌ها، با انتقاداتی مواجه شده است.

در هند، نظام توزیع عمومی (PDS) با مقصد اراعه کالاهای اساسی با قیمت یارانه‌ای به اقشار کم‌درآمد، توانسته فقر مطلق را افت دهد. با این حال، فساد گسترده و ناکارآمدی در توزیع، اثربخشی این مطرح را محدود کرده است.

چالش‌های اجرای مطرح در ایران

در ایران، اجرای کالا برگ الکترونیکی با چالش‌های بسیاری مواجه است. اگرچه این مطرح می‌تواند به بهبود هدفمندی یارانه‌ها پشتیبانی کند، اما مسائلی نظیر تورم ساختاری، نظارت ناکافی، و وابستگی به واردات کالاهای اساسی هم چنان پایدار می باشند.

تخصیص کالا برگ بدون تحکیم تشکیل داخلی، می‌تواند سختی بیشتری بر منبع های ارزی داخل کند و حتی علتایجاد تقاضای کاذب و افزایش قیمت‌ها در بازار آزاد شود.

دولت چهاردهم؛ تصمیم‌گیر نهایی

اکنون دولت چهاردهم باید به گفتن تصمیم گیر نهایی اجرا یا عدم اجرای کالابرگ داخل شود. اکنون در موقعیتی قرار دارد که باید با دقت و تحلیل دقیق، اجرای مطرح کالا برگ الکترونیکی را مورد بازدید قرار دهد.

این مطرح می‌تواند به‌گفتن راه‌حلی برای حمایتاز اقشار صدمه‌پذیر و کنترل تورم در قسمت کالاهای الزامی، در نظر گرفته شود، اما پیش از هرگونه تصمیم‌گیری، ملزوم است که ابعاد گوناگون آن از جمله زیرساخت‌های اقتصادی، ظرفیت تشکیل داخلی و توان نظارتی سرزمین به دقت سنجیده شود.

دولت باید برسی دقیقی از مزایا و معایب این مطرح داشته باشد و بر پایه شرایط جاری اقتصادی و تجارب قبل، تصمیم بگیرد که آیا اجرای آن به سود سرزمین است یا خیر.

در جمع‌بندی، باید به چند مسئله کلیدی درمورد مطرح کالا برگ الکترونیکی دقت کرد. اول، الزام تعیین سیاست حمایتی اشکار است: آیا یارانه نقدی باید کاملاً حذف شود و جای خود را به کالا برگ بدهد، یا هر دو همزمان اجرا شوند؟

ترکیب این دو می‌تواند به فساد و ناکارآمدی منجر شود. دوم، ضعف در شناسایی دقیق اقشار کم‌درآمد است، چرا که تغییرات مداوم در دهک‌بندی‌ها شفافیت و هدفمندی این مطرح را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

مسئله مهم دیگر، تأثیر واقعی این مطرح بر معیشت مردم است. با دقت به این که یک‌سوم جمعیت زیر خط فقر می باشند و قسمت بزرگی از دو سوم باقی‌مانده در نزدیکی آن قرار دارند، باید بازدید شود که آیا مقدار پشتیبانی اراعه‌شده از طریق کالا برگ می‌تواند به بهبود حالت معیشتی این اقشار منجر شود یا فقطً به‌گفتن یک عمل موقتی عمل خواهد کرد.

این سوال‌ها نیازمند جواب‌هایی روشن پیش از اجرای نهایی مطرح می باشند.