سبک مسافرت‌هایمان تحول کرده است؟

بعد از کرونا و تقریبا چندسال خانه‌نشینی زیاد تر مردم کشورمان و یقیناً مردم جهان، سبک زندگی برخی از ما تحول کرد. در تعریف دیگر یعنی کرونا ناخواسته در برخی از امور زندگی تاثییر گذاشت. پیش از کرونا سفر طبق معمول همراه با تورهای مسافرتی یا برای مثال کاروان‌های زیارتی و وسایل حمل‌ونقل عمومی می بود. خانواده‌های ایرانی نیز طرفدار سفرهای جمعی بودند و ترجیح می‌دادند شهرهای زیارتی همانند مشهد را همراه با جمعیتی قابل‌دقت توانایی کنند. در سمت دیگر ماجرا هم مسافرت‌ قسمت فرد دیگر از خانواده‌ها در جامعه همیشه همراه با تشریفات می بود. از رزرو بلیت گرفته تا رزرو هتل و حتی غذا پیش از رسیدن به مقصد، یعنی برخی خانواده‌ها مدام معتقد بودند زمان سفر در سال یکی دوبار پیش می‌آید، به این علت باید به بهترین نحو ممکن باشد و برای لذت بردن از مقصد سفر نیز همه‌چیز در سفر مهیا باشد. بعد از کرونا و لزوم مراعات نکات بهداشتی، سفر با ماشین‌های شخصی زیاد تر شد. اکثرا برای مراعات نکات بهداشتی و هراس از درگیری با سویه هزارم کرونا ترجیح‌شان این شد که با ماشین‌های شخصی سفر کنند یا این که چند خانواده با تبدیل شدن به یک گروه با ماشین شخصی‌شان سفر می‌کردند تا هم وسیله نقلیه شخصی همراه‌شان باشد و هم همسفر داشته باشند اما درهرصورت وسیله سفر همان ماشین شخصی می بود. در آن سمت ماجرای سفر رفتن در چندسال تازه ناظر این مساله بوده‌ایم که برخی چهره‌های بلاگر همیشه در سفر یا فعالان حوزه گردشگری تلاش دارند سفر را برای خانواده‌های ایرانی تسهیل کنند. به این شکل که درتلاش بوده‌اند سفر را امری آسان نمود دهند و طبق معمول حرف های می‌شود همین غذایی را که در خانه می‌خورید در سفر و طبیعت هم می‌توانید میل کنید و خودتان را به بهانه‌ انجام یک سفر پرخرج، به‌طورکلی از سفر محروم نکنید. چادر ببرید و در جنگل یا برای مثال در کویر کمپ کنید و حتی لذت زندگی در طبیعت را هم توانایی کنید اما از لذت معاشرت با آدم‌های تازه یا توانایی سفر محروم نکنید. رفته‌رفته این گزاره‌ها بین برخی خانواده‌های جامعه ایرانی جاافتاد و سفر را پر کردن یک باک بنزین و دل به جاده زدن دیدند. یقیناً در تحول الگوی سفر جامعه ایرانی، به‌حرف های پژوهشگران حوزه گردشگری شرایط اقتصادی ایران تاثییر جدی داشته است. پژوهشگران حوزه گردشگری اعتقاد دارند به‌طور کلی و در همه‌جای جهان، سفر یک امر لاکچری محسوب می‌شود، به این علت شرایط اقتصادی جوامع در شکل برگزاری این کار لاکچری تاثیرگذار است. با دقت به سخت شدن شرایط اقتصادی برای قشر متوسط جامعه، تاثییر سفر در این طبقه به وضوح مشهود است، یعنی قشر مرفه هم چنان هتل رزرو می‌کنند و سفرهایشان با هواپیما یا قطارهای درجه اول است. اما با دقت به گران شدن همه مخارج در جامعه و ناهمخوانی دخل و خرج قشر متوسط، قشر متوسط جامعه برای توانایی سفر کیفیت سفرشان را تحول داده‌اند، برای مثال امکان پذیر در این بین وسیله حمل‌ونقل عمومی سفرشان را تحول داده‌اند یا محل اسکان‌شان هتل درجه چندم یا میهمانسرا و زائرسرا شده باشد. در چند روز تازه اگر سری به فضای مجازی زده باشید قطعا دیده‌اید برخی شهروندان کشورمان از شکل مسافرت‌های تازه گله های کرده‌اند. در یک مرور کلی و فلش‌بک به چندسال تازه در قیاس با سال‌های قبل اسکان مسافران در چادرهای مسافرتی و پارک‌ها زیاد تر شده است. در آن سمت ماجرا نیز آمارهای غیررسمی می‌گویند اسکان مسافران در هتل‌ها تقریبا دو دسته است؛ دسته اول هم چنان در هتل‌های چندستاره شهرها اقامت می‌کنند و دسته دوم اقبال‌شان به میهمانسراها، زائرسراها و حتی موکب‌ها زیاد تر است. این مساله در کل مشخص می کند با دقت به مخارج سفر برای هر خانواده، سفر نیز به یک امر طبقاتی در جامعه تبدیل شده و قشر متوسط برای این که هم چنان در روزمره خود سفر را جا بدهد، از کیفیت سفرش کاسته است.

مدیرکل دفتر گسترش گردشگری داخلی: تمایل مردم به اقامتگاه‌های ارزان و رایگان زیاد تر شده است

سیدمصطفی فاطمی، مدیرکل دفتر گسترش گردشگری داخلی تشریح کرد که یک آمار اقامت رسمی داریم و یک آمار اقامت نیمه‌رسمی و اضطراری. به نظر می‌رسد نزدیک به یک‌سال و نیم تا دوسالی است اقامت‌هایی که به شکلی رایگان می باشند یا هزینه‌های کمتری برای آن می‌پردازند همانند چادر، زائرسراها یا موکب‌هایی که در مناطق گوناگون احداث شده‌اند، زیاد تر مورد دقت قرار گرفته‌اند. این چنین امکاناتی که برای کمپ زدن است، در برخی مناطق زیاد تر شده‌اند، برای مثال در برخی پارک‌ها اجازه کمپ زدن نمی‌دادند یا موکب‌ها و زائرسراها کمتر بودند یا وجود نداشتند. به نظر می‌رسد تمایل مردم برای منفعت گیری از این چنین فضاهایی زیاد تر است. وی به زیاد تر شدن طبیعت‌گردی در سال‌های تازه اشاره کرد: «رویکرد فرد دیگر که وجود دارد زیاد تر شدن طبیعت‌گردی و منفعت گیری از وسایل آن همانند کیسه‌خواب و چادر است و ما پنج‌دوره نمایشگاه طبیعت‌گردی برگزار کرده‌ایم. در سال اول تنها هزارمتر فضای سودمند نمایشگاهی داشتیم اما اکنون نزدیک به ۱۵ هزار متر است، یعنی هیچ موضوعی در حوزه گردشگری؛ نه حوزه گردشگری سلامت و نه فرهنگی، به اندازه طبیعت‌گردی مورد دقت قرار نگرفته است، یعنی خرید وسایل طبیعت‌گردی و کمپینگ. مردم تمایل‌شان خصوصا نسل جوان به کمپینگ کردن، چادر زدن و حتی منفعت گیری از خودروهای کاروان و وسایل کمپ زیاد تر شده است.»

مدیرکل دفتر گسترش گردشگری داخلی معتقد است بعد از کرونا، تمایل به سفر با وسایل شخصی زیاد تر شده است: «به‌واسطه این که منفعت گیری از وسیله شخصی و کمپینگ این ظرفیت را تشکیل می‌کرد که نسل جوان می‌توانند در طبیعت کمپ کنند، ماجرای چادر زدن و کمپ زیاد تر شد. این چنین این اتفاق در دنیا رو به رشد می بود اما بعد از آن بهبود اشکار کرد. در سرزمین ما ولی این روال هم چنان ادامه دارد. نوشته دیگر مساله اقتصادی است. به‌هرحال هزینه اسکان جزء هزینه‌های مهم سفر محسوب می‌شود و در ایام پیک، همه مردم نمی توانند از ظرفیت اقامتگاه‌های اقتصادی همانند میهمانسرا و خانه مسافر منفعت گیری کنند.»

هتل‌های لاکچری و اقامتگاه‌های ارزان هم چنان محبوب می باشند

او این چنین در رابطه با این ماجرا که آیا مسافرت به یک امر طبقاتی تبدیل شده یا خیر نیز می‌گوید: «ما وقتی میهمانسراها و میهمانپذیرها را داشتیم. بعد از آن هتل‌های یک الی دو ستاره محبوب بودند و مورد دقت گردشگری داخلی قرار می‌گرفتند. اکنون می‌توانم بگویم که در ایام پیک سال اولین جاهایی که پر خواهد شد، هتل‌های خوب و چندستاره است. یعنی در ایام پیک هتل‌های چهار الی پنج ستاره ضریب صددرصد اشغال را می‌گیرد. این چنین بعد از آن اقامتگاه‌های زیاد ارزان بعد از این هتل‌ها پر خواهد شد. این وسط، هتل‌های متوسط خالی می‌همانند. این نشان می‌‌دهد که فاصله طبقاتی در سفرها زیاد شده است. یعنی قشری وجود دارد که توانایی اسکان و اقامت در هتل‌های لاکچری را دارند و برای قشر دیگر  نیز مکان‌های ارزان مورد دقت است. می‌توان او گفت سفر در  بین قشر متوسط افت یافته است. به این معنی که شکل سفر تحول کرده ولی سفر کمتر نشده. سفر در فطرت آدمی است و حتی در بی‌پولی هم سفر می‌رود اما به هرحال شکل سفر تحول کرده است.»

گردش اقتصادی مسافرت‌ها در دست قشر متوسط جامعه است

اما تحول شکل مسافرت در جامعه ایرانی یک فرامتن نیز دارد. ناصر رضایی، عضو علمی پژوهشکده میراث فرهنگی و گردشگری درمورد فرامتن این ماجرا می‌گوید: «حقیقت این است که عمده بازار گردشگری دنیا را قشر متوسط شامل می‌شود. یعنی آن گروهی که علتمی‌شود گردش مالی عمده اتفاق بیفتد و گردشگری رونق اشکار کند و هرسال تعداد گردشگران و درآمد حاصل از آن افزایش اشکار کند، قشر متوسط جامعه است. چون قشر سطح بالای جامعه که حدودا بین ۴ تا ۶ درصد جامعه را راه اندازی خواهند داد، الگوهای سفرشان با برنامه‌هایی که طبق معمول ما پیش‌بینی می‌کنیم متفاوت است و احتمالا زیاد با برنامه‌های سفری ما همخوانی نداشته باشند. به همین خاطر عمده تمرکز ما برای گسترش گردشگری باید روی این گروه باشد و زیاد تر به آن بپردازیم و بگوییم این گروه به‌گفتن عامل تاثیرگذار در این تکه می‌تواند حالت گردشگری ما را تحول دهد.» رضایی ادامه می‌دهد: « یقیناً با کمال تأسف قشر ضعیف و فقیر جامعه در بازدید مساله گردشگری به‌حساب نمی‌آیند؛ چراکه طبق معمول جایی که گردشگر می‌رود نیاز به خرج‌کردن پول دارد و نمی‌تواند بدون هزینه گردش کند؛ به این علت هرچقدر که سطح درآمد قشر متوسط بالا برود و از این‌طرف سطح آگاهی‌اش افزایش اشکار کند که بداند و بتواند برای سفر خود برنامه‌ریزی کند، رونق گردشگری خواهیم داشت. یک‌دسته عوامل در گسترش گردشگری در دنیا موثر است که همیشه معارفه کرده‌ایم. گسترش شهرنشینی و گسترش وسایل ارتباطی ازجمله آنها می باشند و به‌خصوص سپس از اختراع موتور بخار می‌بینیم که ترددها زیاد تر می‌شود. سطح درآمد، سطح سواد و آگاهی و موارد دیگر علتمی‌شود سفر به‌گفتن یک اتفاق جدی مورد دقت قرار گیرد.»

نفت کاستی‌های گردش مالی گردشگری را جبران می‌کند؟

او می‌گوید: «از طرف دیگر، ما همیشه تکنولوژی را در زندگی خود داشته‌ایم و نقطه‌عطف زندگی بشر بوده‌. همانند کشف آتش یا اختراع چرخ. این موارد در زندگی بشر یک تحول عمده‌ای تشکیل کرد. ما الان با وسایل تکنولوژیک جدیدی که در خدمت بشر قرار گرفته می‌بینیم که این تغیرات با حالتی باورنکردنی شکل می‌گیرد و شدت بیشتری اشکار کرده است و این چنین به عمق جوامع سنتی هم نفوذ اشکار می‌کند. این جوامع نیاز به سفر را با تبلیغات در خود حس می‌کنند. الان برای سفر تبلیغات زیاد موثر است. همه ما دستگاهی دست‌مان است که می‌توانیم همه‌چیز را در آن ببینیم؛ به این علت انتظار ما این است که گردشگری رونق اشکار کند و شرایط جور فرد دیگر شود. این چنین در سمت دیگر ماجرا می‌بینیم یک دولت یا حکومت می‌خواهد گردشگری را رونق دهد، به این علت سراغ این نوشته می‌رود که شرایط برای گسترش گردشگری فراهم است یا خیر و بر پایه آن برنامه‌ریزی خود را انجام می‌دهد. مدام باید این را بدانیم در طبیعت هیچ‌چیزی جای چیز فرد دیگر قرار نمی‌گیرد. ما هم نمی‌توانیم چیزی را جای چیز فرد دیگر بگذاریم. برای مثال زیاد‌ها می‌گویند گردشگری به‌جای نفت باشد! این امکان اصلا وجود ندارد. گردشگری به‌جای خود و نفت هم به‌جای خودش.»

گردشگری ماهیت فقرزدایی از جوامع را دارد

رضایی تصریح می‌کند: «ویژگی زیاد جالبی که گردشگری دارد و من چندین دفعه گفتم، این است که ماهیت فقرزدا دارد. ما اگر بتوانیم گردشگری را در اقشار متوسط جامعه به لحاظ فکری و فرهنگی جا بیندازیم تا حس نیاز کنند آن را به سبد خانوار ببرند و سپس هم جامعه به‌طوری پیش برود تا همانند چین که قشر عظیم گردشگر را به دنیا تزریق می‌کند، اینها علتخواهد شد فقری که در جوامع وجود دارد از بین برود و کم‌کم می‌بینیم تعداد گردشگران‌مان افزایش اشکار می‌کند و به جایی می‌رسیم که تقریبا همه از مواهب گردشگری باتوجه‌ به سطح درآمد، نیاز، برنامه‌ریزی و علایق‌شان منفعت‌برداری و منفعت گیری می‌کنند.»

سفر یک انتخاب تشریفاتی است

رضایی این چنین درمورد طبقاتی شدن سفر می‌گوید: «چه بخواهیم و چه نخواهیم، سفر یک انتخاب تشریفاتی است. یقیناً به ‌استثنای سفرهای مذهبی که بعدی از آن در مناسک انجام می‌شود و چه مستحب و چه واجبش، متفاوت است. به جز اینها بقیه سفرهایی که اتفاق می‌افتد به‌هرحال باید دارای  یک پشتوانه مالی و فرهنگی باشد. یعنی شما فرهنگ سفر را دارید اما نمی‌توانید آن نوع سفری را که دوست دارید، انتخاب کنید.»

هم چنان سفر با لاکچری‌ها سخت است

او این چنین درمورد تحول سبک سفرهای جامعه ایرانی گفتن می‌کند: «الان فرم و شکل سفرهای ما، گروهی و عمومی است. اصطلاحا گردشگری زیاد است. به همین خاطر سایت‌‌های میراث طبیعی و حتی مناظر شهری و روستایی‌مان صدمه می‌بینند. برای مثال در «اکوتوریسم» می‌بینید با این که ماهیت آن حمایتو حفاظت است، بازهم طبیعت‌گردها صدمه می‌زنند؛ به این علت از لحاظ فرهنگی برای این که گردشگری طبیعت‌محورمان به طبیعت صدمه نزند، تا این مدت زیاد عقب هستیم. وقتی که ما از این نوشته سخن می‌زنیم، در کشورها و فرهنگ‌های دیگر آنها برای طبیعت‌شان قیمت و احترام بیشتری قائلند اما بدون تعارف ما نیستیم. این هم به آموزش برمی‌گردد و ما نیاز داریم که مردم را آموزش دهیم و جایگاه‌ آنها را به سطحی ارتقا دهیم که بدانند نباید محیط‌زیست را آلوده و تخریب کنند و آن را از بین ببرند. تا این مدت به آن پایه از سطح آگاهی نرسیده‌ایم. فردی که زیر درخت آتش روشن می‌کند، کنار رودخانه آشغال‌هایش را می‌ریزد و می‌رود و کنار دریا آن همه ساحل را آشفته می‌کند، قطعا نیاز به کار فرهنگی دارد. ولی این که قشری شده و قشری می‌توانند بروند و قشر دیگر نه، این طبیعی است و همه دنیا همین است. این‌گونه نیست که ما مستثنی باشیم. آدم‌های فقیر در همه دنیا نمی توانند سفر بروند و آدم‌های ثروتمند، با تور سفر نمی‌روال و خودشان نوع سفرشان را انتخاب می‌کنند و هزینه‌ها را به مسئولیت می‌گیرند و برایشان سخت نیست.»