اولین هنرپیشه زن سینما و یک سرگذشت تلخ پرتکرار_آینده
به گزارش آینده
نام صدیقه (روح‌انگیز) سامی‌نژاد که متولد سال ۱۲۹۵ می بود، با بازی در نقش «گلنار» در فیلم «دختر لُر» برای همیشه در تاریخ سینمای ایران باقی مانده است. «دختر لر» نخستین تاثییر ناطق سینمای ایران است و در سال ۱۳۱۲ توسط خان‌بهادر اردشیر ایرانی و عبدالحسین سپنتا ساخته شد.
با پخش «دختر لر» در سینماها که با استقبال بسیاری هم روبرو شد، سامی‌نژاد به شهرت رسید اما سپس سرنوشت زیاد تلخی اشکار کرد.
فریدون جیرانی سال ۱۳۸۹ در دورانی که پخش یک مصاحبه با فریماه فرجامی سپس از سال‌ها بی‌خبری و با تصاویری تکان‌دهنده از این ستاره سال‌های دور سینما عکس العمل‌های شدت را به جستوجو داشت، در مطلبی فرمود: «زندگی بازیگران در سینمای ایران تلخ است و این فقط مربوط به سال‌های بعد از انقلاب نیست. از ابتدای ورود سینما به ایران این سرگذشت تلخ تکرار شده است. ۱۳ اردیبهشت سال ۱۳۷۶ یک روز صبح به دفتر مجله سینما زنگ زدند و انها گفتند روح‌انگیز سامی‌نژاد مُرده است. من تا آن روز فکر می‌کردم روح‌انگیز سامی‌نژاد باید سال‌ها پیش مرده باشد. به خانه خواهرش عالیه زند تبریزی زنگ زدم و دیدم خبر درست است. رفتم خانه عالیه زند تبریزی و پِی بردم سامی‌نژاد بعدازظهر چهارشنبه ۱۰ اردیبهشت ۷۶ در سن ۸۶ سالگی در تنهایی مرده و روز پنج‌شنبه ۱۱ اردیبهشت در قطعه ۳۴ ردیف ۴۴ شماره ۴۶ در جایی گمنامی خاک شده است. رختخواب سامی‌نژاد وسط خانه می بود. تنها میراث این اولین بازیگر سینما یک کیسه نایلونی می بود و داخل آن یک بسته سیگار، یک شناسنامه و بروشور تانشده «دختر لر».»
آخرین مطالب
این کارگردان سینما این چنین حرف های می بود: «من قبل از دیدن این میراث، عکس سامی‌نژاد را در فیلم تهامی‌نژاد دیده بودم که گریه می‌کرد و دیگر هیچ. «ایران قادری» که یک روز سرشناس‌ترین بازیگر تماشاخانه تهران می بود، چه شد؟ چطور مُرد؟ چه فردی خبر داشت؟ و زیاد‌های دیگر. ریشه سرگذشت تلخ بازیگران در سینمای ایران را باید در جامعه‌ای جستجو کرد که نتوانسته است تفکر مدرن را بومی کند و در خودش حل نماید. متاسفانه اولین قربانیان این ناتوانی بازیگران زن سینما بودند.»
عباس بهارلو – مورخ و پژوهشگر سینما – در سال ۱۳۸۱ مطلبی درمورد این بازیگر نوشته می بود که در قسمت‌هایی از آن آمده است: «هنگامی در سال ۱۳۱۲ فیلمِ «دختر لر» ساخته مشترک خان‌بهادر اردشیر ایرانی و عبدالحسین سپنتا، که صدیقه سامی‌نژاد در آن نقش «گلنار» را بازی می‌کرد، در تهران نمایش داده شد، در بین مردمی که برای بار نخست سیمای یک زن ایرانی را بر پرده سینما دیده بودند عکس العمل‌های ناگواری برانگیخت، که به‌درستی روشن نیست ــ و به گمان زیادً هیچ‌گاه نیز معلوم نخواهد شد ــ که آیا خانم صدیقه سامی‌نژاد تصوری از آن عکس العمل‌ها در ذهن داشته است یا خیر، و آیا اگر می‌داشت حاضر به ایفای نقش در آن فیلم می‌شد؟»
حرف های می‌شود که در آن مقطع آوانس اوگانیانس نیز تلاش‌هایی را در عرصه ساخت فیلم انجام می‌داد و در این‌باره بهارلو ادامه داده است: «به‌موازات فعالیت‌های سخت‌کوشانه اوگانیانس در ایران، عبدالحسین سپنتا و خان‌بهادر اردشیر ایرانی نیز برای ساختن نخستین فیلم مشترک در هندوستان در جست‌وجوی بازیگر زنی بودند که زبان فارسی بداند و نقش «گلنار» را در فیلم «دختر لر» بازی کند. تا قبل از دوره پهلوی‌ِ اول بازی زنانِ مسلمان در نمایش‌ها و تعزیه‌ها ممنوع می بود و بازیگران زنی که در این سال‌ها در فیلم‌های اوگانیانس و مرادی ایفای نقش می‌کردند همانند مادام سیرانوش، لیدا ماطاوسیان، ژاسمین ژوزف، زما اوگانیانس و آسیا قسطانیان (کوستانیان) از بانوان ارمنی بودند که اکثر آن‌ها از صحنه تئاتر به سینما آمده بودند، به‌همین علت مانع ها کم‌تری بر سرِ راه خود داشتند.
سپنتا موفق شد صدیقه (روح‌انگیز) سامی‌نژاد، همسر یکی از کارکنان کمپانی امپریال فیلم بمبئی، را که از سیزده سالگی از کرمان به هندوستان رفته می بود مجاب کند و با این توضیح که نام او به‌گفتن نخستین بازیگر زن در تاریخ سینمای ایران ثبت خواهد شد ــ که شد ــ موافقت او و شوهرش، دماوندی، را برای بازی در فیلمش جلب کند. بدین ترتیب گروه هندی ـ ایرانی عبدالحسین سپنتا و اردشیر ایرانی کار خود را در هندوستان اغاز کرد.
«دختر لر» نخستین بار در سی‌ام آبان ۱۳۱۲ در دو سینمای مایاک (دیده‌بان) و سپه بر پرده آمد، و نمایش آن، سال سپس از دوم مردادماه ۱۳۱۳ در سینما مایاک تکرار شد، و بعد از یک ماه از چهارم آذر نمایش آن در سینما سپه به زمان پنجاه روز ادامه یافت. سپس با یک دو هفته وقفه در همین‌سینما از نو بر پرده رفت. استقبال از فیلم زیاد پُرشور می بود و حتی «مادر بزرگ‌های زیاد پیر» هم رفتند تا سرگذشت «دختر لر» را به‌چشم ببینند.»
ایفای نقش گلنار در «دختر لر» جهت شد که صدیقه سامی‌نژاد چنان انگشت‌نما و زبانزد خاص و عام شود که هم با دشنام روبرو شد و هم با تشویق برخی مردم در شهرهای گوناگون.»
سامی‌نژاد در سال ۱۳۴۹ یعنی ۳۷ سال بعد از نمایش «دختر لر»، در مستندی از محمد تهامی‌نژاد با نام «سینمای ایران از مشروطیت تا سپنتا» وجود یافت و به روایت زندگی دشوار و پر از رنج خود پرداخت.
از تهامی‌نژاد نقل شده است: «زیاد تر به‌طور کنترل‌نشده‌ای می‌خندید و در حالی‌که اشک در چشمانش حلقه زده می بود به من او گفت که زمان اقامت در هند ایرانی‌های متعصب او را مورد ضرب‌وشتم قرارمی‌دادند و حتی بطری به‌طرفش پرتاب می‌کردند. به‌طوری‌که مدام ناچار می بود همراه با محافظ از استودیو امپریال فیلم خارج شود.»
درمورد این چهره مستند فرد دیگر با نام «روح‌انگیز سامی‌نژاد» به کارگردانی مجید فدایی نیز ساخته شده که در ربط با زندگی نخستین بازیگر زن سینمای ایران و ایفاگر نقش «دختر لر» است،
سامی‌نژاد در حالی در ۸۰ سالگی از دنیا رفت که خاطرات بسیاری از دورانی که «دختر لر» ساخته شد و حواشی حوالی آن نقل نشد. فریدون جیرانی که مطالعات بسیاری درمورد تاریخ سینما دارد، با گفتن این که این چنین اتفاقی فقط اختصاصی نخستین بازیگران سینما نبوده، در مصاحبه‌ای با ایسنا حرف های می بود: «تعداد بسیاری از بازیگران سینما، سخن و تاریخ سینما را با خود به زیر خاک بردند. من چندین دفعه به آن‌ها حرف های بودم که اجازه بدهید این اطلاعات به نسل‌های دیگر انتقال داده شود، اما تعداد بسیاری از آن‌ها به این نوشته دقت نکردند.»
او حرف های است: «قدیمی‌های معروف، بریده‌اند و تلاش می‌کنند که سخن بگویید نکنند، چون اعتقاد دارند سال‌ها به آن‌ها بی‌لطفی شده است و دل پرگلایه‌ای دارند. همانند ناصر ملک مطیعی که من یک بار از او دعوت کردم تا به خانه سینما بیاید و درمورد «چهارراه حوادث» (فیلمی به کارگردانی ساموئل خاچیکیان) سخن بگویید کند و هرچه اصرار کردم موافقت نکرد. فردین هم دق کرد، در حالی که می‌توانست بازی کند. در یکی از برنامه‌های تلویزیونی هفت، سپس از سال‌ها آقای افخمی او گفت که اگر به تاریخ سینما مراجعه کنید می‌بینید که سپس از فیلم «گنج قارون» تعداد سینماهای تهران افزایش اشکار کرده است به این علت نمی‌توان نقش فردین را در تاریخ سینمای ایران تکذیب کرد اما سال‌ها تلاش شد که این نقش را تکذیب و حذف کنیم اما نتوانستیم. برای همین سپس از فوت او تشییع جنازه باشکوهی شکل گرفت. او می‌توانست بازی کند، چرا بازی نکرد؟ اگر بازی می‌کرد چه اتفاقی می‌افتاد؟ در سینمای سی سال تازه که علی بی‌غمی وجود نداشت، می توانست نقش یک پدر را بازی بکند.»
دسته بندی مطالب
اخبار کسب وکارها
منبع